Waterpeil ver onder het normale niveau

Het Waddenfonds steunt het project Zoete Toekomst Texel, voor een proef voor opslag van regenwater. Niet overbodig. Door het neerslagtekort staat het waterpeil plaatselijk ver onder het normale niveau.

“Normaal in deze tijd van het jaar is het waterpeil in Eierland -50 centimeter NAP. Tijdens de droogte in het voorjaar stond het op -83 cm. Na de bui van 50 mm onlangs steeg het 11 cm naar -72 cm. Maar dat is nog altijd ver onder het niveau”, vertelt Jacob Keijzer, samen met Silvan Hoep gebiedsbeheerder bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Daarvoor beschikt Texel over een uitgebreid stelstel sloten, kanalen en andere waterlopen en honderden stuwen, waarvan een deel is geautomatiseerd

Voor zoet water in de sloten en de bodem moet Texel het hebben van regen-, drangwater en gezuiverd water dat via Everstekoog het gebied in stroomt. Maar geen aanvoer van water van buitenaf, beregenen zoals elders is er hier niet bij. Zoet water is schaars, van groot belang is dat het aanwezige water zo goed mogelijk wordt vastgehouden en verdeeld. Daarvoor beschikt Texel over een uitgebreid stelstel sloten, kanalen en andere waterlopen en honderden stuwen, waarvan een deel is geautomatiseerd. Er is sprake van een “slim” netwerk, dat zorgt dat er niet meer en minder water naar zee afstroomt dan gewenst.

Water stroomt van hoog naar laag, niet andersom

Beheer van oppervlaktewater is een complex systeem. “Texel is verdeeld in allerlei vakken met verschillende waterpeilen. Het eiland kent namelijk veel hoogteverschillen. De westkant ligt plaatselijk 30 cm boven NAP, aan de oostkant bij de gemalen 160 tot 200 cm onder NAP. Ook in de polders zijn er grote verschillen. Eierland ligt een meter hoger dan Het Noorden. Naar gemaal Krassekeet in Het Noorden stroomt vrijwel het hele jaar zoet water af en wordt nu nog steeds water gespuid, terwijl dat in Eierland vanaf 17 maart al niet meer gebeurt. Dat Eierland relatief droog is, komt ook doordat er vanuit de duinen bij de Slufter weinig drangwater de polder in stroomt, zoals je dat bijvoorbeeld achter Den Hoorn en De Koog veel meer hebt.

Water stroomt van hoog naar laag, niet andersom. Daardoor kunnen we overtollig zoet water helaas niet vanuit lager gelegen Het Noorden Eierland in laten stromen. Wel zijn er plannen om via een pijpleiding water vanaf de Krassekeet Eierland in te pompen.

Gemiddeld is het zo dat dezelfde hoeveelheid vuil water die er aan de ene kant in komt, er aan de andere kant gezuiverd uitstroomt

De hoogteverschillen en de afstroom van water van west naar oost vergt een uitgekiend beheer van het oppervlaktewater. Een kaart van het Texelse watersysteem in het kantoor van HHNK toont de verschillende afstroomgebieden. Het Hoornder Nieuwland en de PH-polder naar het Prins Hendrikgemaal en verderop naar de gemalen De Schans, Dijkmanshuizen, Krassekeet en Eierland. Stuwen in watergangen zorgen ervoor dat de afstroom wordt gereguleerd. Zoals waar het gezuiverd water van Everstekoog (waar al het Texelse afvalwater en hemelwater dat niet in het regenwaterriool komt) wordt gezuiverd naartoe stroomt. Dagelijks stroomt er gemiddeld 5000 kubieke water uit de zuivering het oude land in. Maar verdeeld over de dag geen constante stroom. Keijzer: “Het zuiveringsproces duurt ongeveer drie dagen. Gemiddeld is het zo dat dezelfde hoeveelheid vuil water die er aan de ene kant in komt, er aan de andere kant gezuiverd uit stroomt. ’s Morgens tussen pakweg half acht en tien uur, als mensen douchen en naar toilet gaan, is er een piek, daarna daalt het, om aan het eind van de dag weer toe te nemen. Dat zie je terug in de afvoer. De hoogte van de stuw past zich daarbij aan, zodat er al naar gelang naar de hoeveelheid meer of minder water naar De Westen kan afstromen.”

Het water van Everstekoog laat HHNK in drie richtingen stromen: 1. Naar Waalenburg via de stuw Nieuwlanderweg. 2. Naar het Oude Land van Texel via Den Burg richting Oudeschild en Oosterend en 3. Richting De Hemmer, waarna dit uiteindelijk ook verder stroomt naar Oudeschild, gemaal De Schans of Dijkmanshuizen. “De verdeling gaat naar behoefte en we proberen dit zo eerlijk mogelijk te doen.”

Stuw Rozendijk

Eén van de instrumenten hiervoor is de stuw Rozendijk, in het land nabij De Pontweg, die de afstroom van het water uit de zuivering reguleert. Dit gebeurt door de hoogte van de stuw al naar gelang van de aanvoer bij te stellen. Het water stroomt van -30 cm NAP aan de Rozendijk naar -75 cm NAP nabij hoeve St. Jozef. Soms lijkt het alsof er over de ene stuw meer stroomt dan over de andere. Waarschijnlijk is dit gezichtsbedrog. “De breedte van de stuwen verschilt namelijk, dus het lijkt alsof er niet veel water overheen gaat.”

Corona heeft ook hier zijn invloed. “Toen waren er veel minder toeristen op het eiland. Zij verbruiken gemiddeld meer water dan Texelaars. In die periode daalde de aanvoer naar de zuivering en stroomde er dus ook minder zoet water uit. Dat pakte ongunstig uit voor het waterbeheer, want juist in die periode was Texel behoorlijk droog.” 5000 kuub per dag mag dan een flinke plas zijn, verdeeld over de duizenden hectares cultuurgrond is het marginaal. Anderzijds: alle kleine beetjes helpen.

Naast de vele hoogteverschillen zorgt wind voor een extra complicerende factor. “Bij een straffe noorderwind wordt het slootwater in zuidelijke richting gedrukt, richting gemaal De Schans. In de sloten in Eierland kan het een halve meter niveauverschil geven. Met het instellen van de hoogte van de stuwen moet je daar rekening mee houden.”

Hoogteverschillen zorgen voor weerstand, zoals ook een smalle doorvoersloot, die ook nog eens vol riet staat, in het gebied tussen Everstekoog en De Hemmer, de doorstroom bemoeilijkt. HHNK is bekend met dit probleem, bedoeling is deze sloot nog dit jaar te verbreden.

Boeren willen het slootwater graag zoet houden. Toch wordt bij gemaal Krassekeet bij elk hoog water zeewater in de oude boezems gelaten. “Dit is voor de natuur en de vogeltjes in natuurgebied Utopia.” De landbouw hoeft volgens Keijzer niet te vrezen. “Dit water gaat niet polder Het Noorden in, maar loopt via een stuwtje weer terug naar het gemaal.”

Wrang is dat er met name eind februari heel veel regen is gevallen. Keijzer had het graag opgespaard voor de droge periode. “Helaas kunnen we het niet bufferen en moesten we het toen laten afstromen naar de gemalen. Als we het slootwaterpeil in die periode hoog zouden opstuwen, blijft het land drijfnat en duurt het langer dat boeren het land kunnen bewerken.”

Het idee achter het waterproject Zoete Toekomst Texel is dat de regen die in de winter valt in de diepere bodem wordt gebufferd en in drogere periode beschikbaar komt voor de gewassen.