Veel animo voor herdenking en kranslegging

‘Leven met oorlog’ was het thema van de herdenkingsbijeenkomst donderdagavond 4 mei in de Burghtkerk. 

Er was veel belangstelling. De kerk zat vol en ook bij de kransleggingen bij de oorlogsmonumenten op de Algemene Begraafsplaats waren veel mensen. 

Tijdens de herdenking waren er toespraken van burgemeester Michiel Uitdehaag en Cintha Stiekema. Zij vertelde het verhaal over haar vader Ed, zoon van een Duitse soldaat, die er op latere leeftijd achter kwam dat hij nog een halfbroer bleek te hebben. 

Ook waren er voordrachten door leerlingen van de Jozefschool en de OSG en Eilanddichter Fiet van Beek droeg het gedicht ‘Verhaal voor later’ voor. 

Onder meer door de galm in de kerk waren de toespraken niet voor iedereen goed te verstaan. Onder de foto’s bij dit artikel daarom de teksten zoals die zijn uitgespoken. 

Muzikale bijdragen waren er van Dyo Wassink, Marijn Visser en Hendrik Jan Trooster.

Daarna volgde een stille tocht naar de Algemene Begraafplaats, voorafgegaan door KTF, dat ook de herdenking buiten opluisterde. 

Er werden kransen gelegd door Cintha Stiekema, de burgemeester, het college van b en w, de Georgische ambassadeur, Texelse veteranen, Bram van Dijk en kleindochter Melanie Kalverboer en Scouting Texel. 

De herdenking werd georganiseerd door 4/5 mei Comité Texel.

Herdenking in de Burght.  

Scholieren zingen een lied.

De Georgische ambassadeur legt een krans. 

Scouts brengen een groet. 

Toespraak burgemeester Michiel Uitdehaag:

Herdenkingsbijeenkomst 2023

Aanwezigen, hier in de kerk en thuis via website van de kerk of radio Texel.

Welkom bij deze herdenkingsbijeenkomst.

Het thema van het Nationaal comité 4 en 5 mei voor dit jaar is ‘leven met oorlog’. Je kunt dit op verschillende manieren invullen: hoe is het om in een gebied te leven waar oorlog is. Maar het kan ook zijn dat je de herinneringen aan een oorlog de rest van je leven meedraagt.

In de jaren dat ik hier burgemeester ben heb ik hier veel over gehoord. Allemaal verhalen en feiten die ik niet wist. Natuurlijk wist ik het globale verloop van de Tweede Wereldoorlog en van het oorlogsverleden van Wageningen wist ik al iets meer. Hieronder een aantal Texelse voorbeelden over leven met oorlog.

Dat 6 april voor Texel bijzondere dag is hoorde ik pas hier. Nog ieder jaar herdenken we dat 10 willekeurige inwoners op 6 april 1945 opgepakt en later die dag gefusilleerd zijn bij het Marine Oefenkamp De Mok.

Ik noem hun namen: Johannes M. Duinker, Pieter J. Keijzer, Willem Keijzer, Gerrit Broekman, Josephus Adrianus Oremus, Andries Pen, Herman Pen, Petrus A.A. Ruimers, Cornelis A. Witte en Jan Witte.

Ook wil ik hier stilstaan bij het overlijden begin dit jaar van onze oudste veteraan, de heer Aad Bakker en Gerard Witte, voormalig spreker bij Adopteer een Monument.

Henk Spigt vertelde dat de oorlog op Texel, na het begin van de Georgische opstand, een ander karakter kreeg. Vanaf die datum werd er gevochten en werden er ook razzia’s gehouden waarbij ook ondergedoken inwoners gevaar liepen om ontdekt te worden. Hij vertelde hoe bang hij was dat zijn ondergedoken oom Freek gevonden werd. Dank zij het kordate optreden oma is dit goed afgelopen maar het heeft diepe indruk op de toen 6 jarige Henk Spigt gemaakt. Net als de Lancaster die hij zag neerstorten bij de Dennen. Hij is dit zijn hele leven niet vergeten en het was vast de oorzaak dat hij jarenlang een herdenking organiseerde op 6 april bij het monument bij De Mok.

Begin dit jaar was hij bij me omdat hij zich zorg maakte over de voortgang van deze herdenking. Hij was ziek en de andere initiatiefnemers waren te oud om dit over te nemen. Helaas is de heer Spigt inmiddels overleden maar hoe mooi is het dat anderen deze organisatie overnemen zodat de herdenking hier door kan blijven gaan.

Ook Bram van Dijk vertelde dat hij als kind een vliegtuig neer zag storten bij Nieuweschild. Hij wilde graag weten wie er in dit vliegtuig zaten en wat hun bestemming was.

In 1985 is hij dit gaan onderzoeken. Van de 167 Geallieerde militairen die in Den Burg liggen begraven is van minstens 123 hun naam bekend, net als waar en hoe ze zijn omgekomen.

Deze namen zijn te vinden in het prieel bij de begraafplaats. De geschiedenis van 9 neergestorte vliegtuigen staat op zwerfkeimonumenten. Voor nabestaanden is het ontzettend belangrijk om te weten waar hun echtgenoot, zoon, broer of neef begraven is. Nog regelmatig komen nabestaanden naar Texel toe om een graf te bezoeken.

Ook het verhaal van de ‘Amsterdammertje’ op Texel kende ik niet. Zij kwamen in de hongerwinter naar het eiland om aan te sterken. Sommige ouders waren zo wanhopig dat zij hun kinderen ‘op goed geluk’ op de boot naar Texel zetten. Ook deze kinderen kregen allemaal een pleeggezin en werden goed opgevangen. In juni 1045 gingen de kinderen weer terug naar Amsterdam en een aantal ouders en hun kinderen hebben hun hele verdere leven contact met de Texelse opvang gezinnen gehouden.

Van ereburger Harry de Graaf kwam ik te weten dat alle joden op Texel de oorlog overleefden. Dit is opmerkelijk maar komt waarschijnlijk ook doordat er maar een paar joodse families op Texel leefden. Een aantal hiervan hadden een gemengd huwelijk omdat zijn getrouwd waren met niet joodse vrouw. Zij werden vaak met rust gelaten door de bezetter. Wat ook meehielp was dat NSB ers op Texel waren over het algemeen geen verraders waren. Tenslotte waren er inwoners die hiervoor hun leven waagden, zoals tante Krien die, ondanks langdurig onderzoek en stevige verhoren, volhield dat zij de moeder was van Eli Vlessing.

Hoe omgegaan is met onroerend goed is onderzocht door de Radbouduniversiteit in Nijmegen. Op verzoek van een aantal gemeentes in Noord-Holland hebben zij onderzocht hoe deze gemeentes omgingen met joden en hun bezit. Hun onderzoeksrapport is dit voorjaar gepresenteerd. Naar aanleiding hiervan heeft de Historische Vereniging vertelt hoe inwoners op eigen initiatief bijhielden wat er in beslag genomen of gebruikt werd. Na afloop van de oorlog is dit teruggegeven of uitbetaald.

Een heel ander, indrukwekkend, joods verhaal vertelde mevrouw Truus Witte vorig jaar. Zij werd toen zij 3 maanden was, uit lijfsbehoud, in een katholiek gezin ondergebracht en is hier na de oorlog blijven wonen. Haar ouders hebben haar nog 1 x gezien maar hebben allebei de oorlog niet overleefd. Een poos wist zij niets van haar afkomst tot ze er ineens achter kwam dat haar katholieke ouders niet haar ‘echte’ ouders waren. Hierover kon een hele tijd weinig gesproken worden. Pas de laatste jaren is hier ruimte voor. Ze schreef haar toespraak op de dag dat Rusland de Oekraïne binnen viel en er hierdoor weer meer mensen met oorlog leven.

Door dit verhaal en alle andere die ik de afgelopen 7 jaren mocht horen ben ik veel te weten gekomen van de oorlog op Texel en de gevolgen hiervan. Daarom is het is zo belangrijk om hierover te blijven vertellen, het kan immers bepalend zijn voor de rest van iemands leven. En: zonder kennis van het verleden kunnen we het heden niet begrijpen.

Ik dank u voor uw aandacht.

Toespraak Cintha Stiekema:

Goedenavond,

Ik ben Cintha Stiekema, de trotse dochter van Ed Stiekema en Adriana Cornelia Maria Stiekema – van Maarseveen - de Groot - Denekamp - Kraai, zoals ze altijd met een grote glimlach zei. En de kleindochter van Lucia Stiekema en Ewald Sneider uit Leverkussen.

Papa en mama hebben elkaar op 7 juli 1963 leren kennen, toen mama met de fiets vanuit Utrecht naar Texel op vakantie kwam. Mijn wieg stond 50 jaar geleden in ons huis achter de discotheek in de Zwaanstraat. Ik werd drie maanden te vroeg geboren en kreeg een hartstilstand en een verkeerde bloedtransfusie. Dus het is écht een cadeautje dat ik hier nu sta.

Dit is het verhaal van mijn vader.
Ik vind het belangrijk om dit verhaal te vertellen, omdat ik in deze tijd van polarisatie de behoefte heb om mensen bewust te maken dat er altijd een verhaal zit achter de dingen en gebeurtenissen. Opa is in 1995 overleden, oma in 2007, mama in 2018 en papa in 2020. Papa heeft ons als familie zijn levensverhaal nagelaten. Dus uit liefde wil ik dat hier namens hem met jullie delen. Dit is zijn verhaal en daarmee ons verhaal. De titel is:

Oordeel zelf en vier het leven! 

Mijn vader is uit liefde geboren. En toch is het vreemd. Want als er geen tweede wereldoorlog zou zijn geweest, dan had hij en dus ook ik en mijn tien jaar jongere tweelingzusjes Daniëlle en Marlene én onze kinderen niet bestaan.

Papa was een kind van een Duitse militair en een Texels meisje. Opa had zijn werkzaamheden tijdens de oorlog in de radiobunker, die er nu nog staat naast Texla aan de Kogerweg. Oma was in 1942 gecharmeerd geraakt van zijn hoffelijkheid en ze kregen een relatie. Oma is in haar hele leven, ze werd 82 jaar, nooit meer getrouwd geweest. Hij was de liefde van haar leven.

Dat oma zonder problemen of commentaar verkering kon krijgen met een Duitse soldaat, was op Texel niet zo vreemd. Want naast de Russenoorlog, was er nauwelijks sprake van oorlogsdaden. Er werd op het Texelveld zelfs een zogenaamde interland Nederland-Duitsland gespeeld. Texel was door de Duitsers wel bezet, maar van beide kanten werd er met de bezetting omgesprongen, alsof het een noodzakelijk kwaad was. En Ewald Sneider, een gewoon soldaat, was beslist geen overtuigde nazi.
De keuken van de Duitse soldaten was in de oorlogsjaren in het voormalig weeshuis in de Parkstraat, wat later het postkantoor werd en oma werkte daar. Het was voor Ewald Sneider achteraf mazzel dat hij in de zomer 1944 vermoedelijk ruzie met een meerdere heeft gekregen en daardoor werd verbannen naar het front. De radiotelegrafisten waren namelijk bij de opstand in 1945 de eersten die door de Russen de keel zijn doorgesneden, om te voorkomen dat den Helder werd geïnformeerd over de opstand aan het eind van deze oorlog. Hij had trouwens volgens oma ook een hekel aan de officieren in Hotel Texel, wat door de Duitsers tot ‘Ortscommendatur’ was gepromoveerd. Dit was later Hotel de Lindeboom Texel, wat onbewust door de familie Stiekema vanaf 1994 tot 2001 als eigenaar werd beheerd. Toen Ewald in September 1944 naar Wijk aan Zee werd gestuurd voor training, meldde oma zich daar voor de keuken. Ik koester de agenda van 1944, het medaillon met een foto van opa en zijn naam erop en een dagboekje van oma uit die tijd.

De geboortedatum van papa is een dag na het officiële einde van de oorlog namelijk 6 mei 1945. Het jochie werd geboren in het huis van de latere burgemeester de Koning aan het begin van het Schilderend hoek Julianastraat, wat in de oorlog tot een noodhospitaal was omgedoopt. Oma werd niet zoals anderen kaal geschoren en ze werd ook volwaardig geaccepteerd in de kerk, waar ze een vast plekje had. De alleenstaande moeder en zoon groeide op bij opa Stiekema en tante in huis, op Molenstraat 59, waar ik tot twee jaar geleden met mijn gezin gewoond heb. Op de lagere school werd papa voor het eerst geconfronteerd met de bijzondere situatie toen een leeftijdgenoot me een “onecht kind” noemde. Hij had geen idee wat ze bedoelde.

Een ander vreemd feit was, dat achteraf bleek dat papa op 6 mei en zijn halfbroer Wolfgang op 6 december 1945 is geboren. Volgens Wolfgang was zijn moeder Kathy ongeveer 100 km op de fiets door het front gereden in het voorjaar van 1945 om even bij Ewald te zijn. Achteraf had Ewald dus 2 zoons. Eén in Duitsland en één in Nederland, die 60 jaar niet van elkanders bestaan wisten.
Papa heeft nooit een teken van leven van zijn vader ontvangen. Hij schreef hierover: “Persoonlijk zou ik in een vergelijkbare situatie altijd willen weten, wat er van een eigen kind terecht zou zijn gekomen.” Deze zin raakt me diep. En misschien is het wel één van de redenen, waarom ik me met Texelgezinnen nu bekommer om het welbevinden van de Texelse jeugd. Niemand hoeft het alleen te doen. Samen maken we het verschil!

De moeders van papa en Wolfgang wisten van elkaars bestaan. Dat blijkt onder andere uit een bij het overlijden van oma gevonden brief van Kathy in 1944 aan oma. Het was in cijfercode, zodat niemand iets uit de post kon opmaken. Zeker niet waar het front lag bij de terugtocht. Het ontcijferen van de brief kostte papa enige dagen, maar met behulp van het poststempel van Maastricht als eerste letters van de briefaanhef lukte het toch. En de afgesproken cijfercodes in de brieven van opa en oma en de data dat ze verstuurd en ontvangen zijn, staan in deze agenda.

Papa schreef: “Dat het me in mijn jeugd echt interesseerde kan ik niet zeggen, want ik had het waarschijnlijk te druk met hobby’s. Over de verhalen over mijn vader, is er over die periode weinig te vertellen, behalve toen ik 14 was. Mijn moeder had er blijkbaar voor gespaard en nam mij in de vakantie mee naar Leverkusen, waarschijnlijk om mij aan hem te laten zien. We gingen eerst naar de Bayern fabrieken waar hij werkte, wat op mij grote indruk maakte, omdat flatgebouwen op Texel niet echt voorkomen. Best bijzonder, want toen ik later twee staminfarcten kreeg, hebben Bayern-asperines mijn leven gered. We gingen met de bus naar Leverkusen. Alleen woonden daar inmiddels andere mensen. Het gezin van opa was naar Amerika geëmigreerd. Na het overlijden van mijn moeder, vond ik nog een brief van mijn vader uit 1947 in oud Duits geschreven. Daarna is er waarschijnlijk geen contact meer geweest.

Op nieuwjaarsdag 1995 had oma zomaar het vreemde gevoel dat papa zijn biologische vader was overleden. Ze schreef een brief naar de USA en kreeg in augustus antwoord. Hij was op 24 april 1995 overleden.

Pas begin 2005 bedacht papa zich, dat hij wellicht nog nichtjes en neefjes zou hebben.

Op de computer vond hij 32 namen in Greenfield die Schneider heetten. Hij heeft ze allemaal een brief gestuurd met wat hij wist en waar hij naar op zoek was. Per toeval vond hij zijn broer Wolfgang en sindsdien hebben ze veel mail- en Skype contact en hebben ze het over Ewald als hun gezamenlijke vader.

Uiteindelijk zijn papa en mama met ondersteuning van Cintha en Marlene van 8 tot 23 september 2014 naar de USA gegaan. Een geweldige ontmoeting, waarbij papa er bij voorbaat al niet van uitging dat een mens in 2 weken tijd 70 jaar kan inhalen. Het zien van Wolfgang en Annette en ook de ontmoetingen met zijn kinderen en alle kleinkinderen was apart en hartverwarmend. Ze zijn daarna ook nog twee keer op Texel geweest.

Opeens hadden we er een hele familie bij.

In het leven gebeurt er zelden iets voor niets.

Alles is liefde.

Oordeel zelf en vier het leven!

Gedicht Eilanddichter

VERHAAL VOOR LATER

Luister goed allemaal. Deze dag geen rekenen 

en taal, maar wel een les voor levenslang.

Het was 4 mei.

Kijk, zei zij. Ze liet een foto zien, zwart-wit. 

Een jochie met een pet. Zijn ogen groot, 

zijn armen hoog. 

Ik bleef maar staren naar die jongen en rilde

van zijn lichaamstaal. Hij had ons broertje

kunnen zijn. 

Ze zei iets over mensenrechten, ik snapte het

niet helemaal, dat vrijheid een werkwoord is

om samen te vervoegen,

dat het geen klikken is als je onrecht benoemt. 

De juf, haar naam ben ik vergeten, maar niet

wat zij heeft aangereikt, 

van wie je er ook een bent en hoe je vlag 

er ook bijhangt, vrijheid krijg je als geschenk 

van wie wij vandaag herdenken, 

een cadeau om door te geven. 

Fiet van Beek,

eilanddichter