Texels boerenland kleurt geel
Het Texelse boerenlandschap is de afgelopen periode in een dambord veranderd: her en der verrijzen gele velden. Deze landbouwgronden zijn behandeld met glyfosaat, een pesticide dat door de landbouw gebruikt wordt om onkruid te bestrijden.
Gebruik door overheidsinstanties en gebiedsbeheerders is verboden, maar in de landbouw is het middel toegestaan. De redactie kreeg uit verschillende hoeken vragen en plaatjes binnen van de geelgekleurde velden.
Wat doet glyfosaat?
Glyfosaat stopt de groei van planten en laat ze afsterven. Dat komt doordat de fotosynthese, waarbij de plant onder meer zonlicht omzet in voedingstoffen, wordt geblokkeerd. Het resultaat is een geel akkerland met afgestorven en dor gras en andere ongewenste begroeiing.
Desastreuze gevolgen
Jarenlang wordt onderzoek gedaan naar de gevolgen die glyfosaat mogelijk heeft voor de biodiversiteit en voor de mens. Zo zijn er onderzoeken die erop duiden dat het kanker en Parkinson veroorzaakt. In Amerika is de producent van Roundup, het bekendste bestrijdingsmiddel met glyfosaat, in 2018 veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding van tientallen miljoenen aan een man die zegt kanker te hebben gekregen na gebruik van het middel. In Europa zijn de regels en standpunten over het middel verdeeld. In Duitsland bijvoorbeeld, mag glyfosaat per 2024 niet meer gebruikt worden, om zo insecten te beschermen.
Wij hebben baat bij een gezonde bodem en doen alles om die vitaal te houden
Onlangs werd het gebruik dan ook aangekaart in de Texelse politiek: “Het is bekend dat het de zenuwen aantast, waarschijnlijk kankerverwekkend is en sneller door de huid opgenomen wordt dan eerder gedacht. Bovendien heeft het gebruik van glyfosaat nadelige gevolgen voor het grondwater en bodemleven.”, zei GroenLinks. D66 stelde eveneens vragen: "Moeten wij het gebruik van dit spul op de Hoge Berg en in 'oud land' nog wel willen toestaan als gemeente? Is er een manier om dit voor Texel te reguleren?"
Omstreden
Dat het middel omstreden is, geeft ook Arnold Langeveld van LTO afdeling Texel toe. “Glyfosaat roept veel vragen en discussie op: het middel ligt al jaren onder een vergrootglas. Maar op zich is glyfosaat een veilig middel. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) is erg strikt, we voldoen aan de normen en gebruiken minimale hoeveelheden”, zegt Langeveld. “Bovendien: van een hap kaneel of zes liter water ga je ook dood, maakt dat het dan giftig?”
Glyfosaat wordt als vloeibaar middel over de Texelse akkers gespoten: een halve dosering, vermengd met plantaardige olie. Op dag vier na het spitten wordt het land dan meestal gefreesd. “Dan valt de dorre begroeiing niet meer zo op. Vanwege het weer, hebben veel boeren nu echter nog niet gefreesd. Dat ziet er natuurlijk niet fraai uit en levert vragen op.”
Baat bij een gezonde bodem
Langeveld laat weten dat Texelse boeren het middel niet zouden gebruiken, als het schadelijk zou zijn voor hun land. “Wij zijn kritisch op het gebruik van middelen. Wij hebben baat bij een gezonde bodem en doen alles om die vitaal te houden. We willen het bodemleven stimuleren en glyfosaat helpt ons daarbij: we hoeven zo later in het seizoen minder middelen te gebruiken óf te ploegen, wat het bodemleven schaadt. Voor nu is glyfosaat de schoonste en vriendelijkste oplossing”, aldus Langeveld. “Neem nu azijn. Daarmee houdt menig burger z’n stoepje onkruidvrij, maar is naar mijn mening veel giftiger. Daardoor verzuurt de grond, dat brengt veel meer schade toe. Als je glyfosaat verbiedt, komen er andere methodes voor in de plaats – want alles met de hand doen, dat gaat in de reguliere landbouw niet. Wat er momenteel wel gebeurt, is dat we door inzet van precisielandbouw steeds verder terug kunnen in middelengebruik. Die ontwikkeling gaat heel snel en daar is maximale inzet op.”
Bodemleven
“Het gebruik van glyfosaat is zelfs góed voor de biodiversiteit”, stelt Langeveld. “We hoeven namelijk niet meer te ploegen en laten daarmee het bodemleven met rust. Alleen de ongewenste beplanting wordt door het middel aangepakt. En als een boer wil zaaien, moet hij natuurlijk wel een schone bovengrond hebben. Met glyfosaat in combinatie met licht spitten of frezen, is de grond dan voldoende bewerkt om in te zaaien.”
In het water
“Monitoring wijst uit dat glyfosaat niet tot nauwelijks gevonden wordt in oppervlaktewater”, zegt Langeveld. “Vervuiling door bestrijdingsmiddelen komt hier eigenlijk niet voor. Er zijn maar twee gebieden op Texel die niet aan de Nederlandse richtlijn voor vervuiling voldoen, en dan op het gebied van nitraat: dat zijn de Horsmeertjes en een stuk van de Roggesloot. Die zijn overbemest, en dat komt door ganzen- en andere vogelpoep.” (Zie reactie Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.)
Maar als het regent, sijpelt het water toch dieper, richting bodemleven? “Aaltjes en wurmpjes gaan niet dood door glyfosaat, alleen de beplanting. Mensen maken zich op social media véél te druk. Natuurlijk gebruiken wij liever helemaal geen middelen, maar alles met de hand doen, dat is geen optie. En er zijn alternatieve middelen, maar de toegestane middelen, werken niet op álle gewassen. Dat betekent dat we middelen moeten gaan stapelen.”
“Niet bewezen”
En de opstapelende bewijzen als potentiële veroorzaker van kanker? “Ze verzinnen van alles: dat het kankerverwekkend is, is helemaal niet bewezen. Het middel wordt ontzettend veel gebruikt en één ziektegeval in de Verenigde Staten heeft van de rechter gelijk gekregen. Voor zover ik weet, bestaat er geen aanwijsbaar verband tussen glyfosaat en ziektes. Ik snap de bezorgdheid, maar er zit teveel emotie in de discussie: als iets bewezen ziekmakend is, wordt het uit de handel gehaald. Daar is de Ctgb heel streng op. En als het gebruik niet nodig is, dan zouden we het niet gebruiken. Ik wil het gebruik van bestrijdingsmiddelen niet goedpraten of bagatelliseren, maar nu we alles kunnen meten, gaan we ons ook overal zorgen over maken.”
Reactie HHNK
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier brengt in een reactie enkele nuances aan op bovenstaande: "Nog niet alles is onderzocht. Via uitspoeling door regenwater kan glyfosaat in het oppervlaktewater terechtkomen. We hebben deze stof op Texel gemeten tussen 2008 en 2010. Er was geen sprake van normoverschrijdingen in het oppervlaktewater. Omdat de analyse heel duur is, hebben we een aantal jaren geleden besloten hiermee te stoppen. Over gehaltes in de bodem, hebben wij geen informatie." In reactie op de nitraatgehaltes zegt het HHNK: "Nitraat zit in (kunst)mest en zorgt ervoor dat gewassen goed groeien. Nitraat komt dus uit mest. Dat kan ook heel goed vogelpoep zijn. Dat is een natuurlijke component waaraan de mens niet zo veel kan doen. Aan nitraat in het water door menselijk handelen is wel iets te doen: voorkom dat het erin komt. Denk bijvoorbeeld aan de bufferzones die minister Adema nu wil in de landbouw. Stroken langs sloten die vrij blijven van bemesting. Keerzijde is dat deze 'vrije' stroken de landbouw grondoppervlak kosten."
In de Atlas Bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater is een analyse van de meetresultaten in te zien voor Texel (zie afbeelding). Hierbij geldt dat groen voldoet en hoe roder, hoe ernstiger de overschrijding of hoe meer stoffen de waterkwaliteitsnorm overschrijden. Te zien is dat er op iets meer dan de helft van de locaties normoverschrijdingen zijn. "De precieze bron van de normoverschrijdingen kan niet worden bepaald", zegt HHNK. "Een aantal van deze stoffen wordt onder andere gebruikt in de landbouw. In de Roggesloot meten we enkele bestrijdingsmiddelen. Zoals zichtbaar is op het kaartje is er hier sprake van normoverschrijdingen. Het betrof in de periode 2019-2021 één bestrijdingsmiddel."
De stand van zaken
De Europese Commissie liet de verkoop van glyfosaat in Europa in december 2017 voor een beperkte periode van vijf jaar toe, en niet voor de gangbare periode van tien jaar. De stof moest uiterlijk in december 2022 opnieuw zijn beoordeeld. Het Ctgb meldt: "Vanwege het zeer uitgebreide beoordelingsdossier besloot de EU de goedkeuring voor een jaar administratief te verlengen. De EU moet nu voor 15 december 2023 definitief over de goedkeuring van de stof beslissen." Vier lidstaten - Frankrijk, Hongarije, Nederland en Zweden - leveren samen onderzoeksresultaten naar glyfosaat aan. Deze bevindingen - evenals reacties van binnen en buiten Europa van onder meer wetenschappers, ngo's, burgers en bedrijven - liggen bij het Europees Agentschap voor chemische stoffen en de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid Conclusions. In juli 2023 leggen zij hun advies voor aan de Europese commissie en lidstaten. Die moeten dan besluiten om het gebruik van glyfosaat in Europa wel of niet te verlengen.
Eva Groot
