Veel vragen omtrent restanten Georgiërs
Nauwelijks voor te stellen, maar mogelijk toch waar. Stoffelijke resten van twee Georgiërs, omgekomen in maart 1945, die 65 jaar later bij de aanleg van de rotonde Kogerstraat in 2010 tevoorschijn zouden zijn gekomen en een stukje verder zijn herbegraven, zodat het werk door kon gaan.
Het zou niet voor het eerst zijn dat jaren na dato stoffelijke resten van Georgiërs worden aangetroffen. Zoals in juli 1981, toen bij hoeve Wamberg in Eierland de stoffelijke resten van een Georgiër werden opgegraven, mogelijk zelfs twee Georgiërs.
'Traces of war'
Deze vondst doet volgens een artikel op de website ‘Traces of war’ over de Georgische begraafplaats Loladse op de Hogeberg vermoeden dat bij de inrichting kort na de oorlog niet alle Georgiërs zijn herbegraven.
Hoeveel Georgiërs er precies liggen, is niet geheel duidelijk. Volgens de Georgische historicus Kotsjiasjwili zijn er 492 militairen op Texel gesneuveld. De Oorlogsgravenstichting beschikt over een opgave uit september 1947, waaruit blijkt dat 476 Georgiërs op de Hoge Berg begraven zijn. Dezelfde stichting heeft echter ook een lijst uit maart 1947 waarin gesproken wordt over 499, een verschil van 23. Er circuleren ook andere aantallen.
Terug naar 1945
Op 6 februari 1945 werd op Texel het 822e Georgische bataljon Koningin Tamar gelegerd, met 800 vrijwillige Georgiërs en 400 Duitse militairen. Op 6 april 1945 kwamen de Georgiërs in opstand tegen de Duitsers. Het liep uit op een bloedige veldslag, met aan weerszijden honderden slachtoffers, waarbij ook veel Texelaars de dood vonden. Uiteindelijk keerden 228 overlevende Georgiërs terug naar de Sovjet-Unie. Hun gesneuvelde kameraden liggen op de Georgische begraafplaats op de Hoge Berg. Maar dus niet allemaal.
Laten we hopen dat dit verhaal een goede wending krijgt
Zoals de lichamen van de Georgische soldaten lan Sjota Botsjorisjivili en Semjon (Simon) Lortkipanadize. De redactie sprak met Ben van Kralingen uit Den Helder, kenner van de Russenoorlog en specialist op het gebied van namen van slachtoffers, aantallen en overlevenden.
Hij vertelt hoe in maart 1945 twee Georgische soldaten tijdens het stropen van konijnen in de duinen op een landmijn zijn gelopen. De ene was op slag dood, de ander overleed korte tijd later. Hun lichamen zijn toen begraven op het Duitse ereveld op de begraafplaats aan de Kogerstraat.
Na het uitbreken van de opstand, waarbij de Georgiërs honderden Duitse soldaten ombrachten, waren de Duitsers dermate woest op de Georgiërs dat opdracht werd gegeven de lichamen van deze twee Georgiërs op te graven. In hun graven werden naar verluidt twee gesneuvelde Duitsers begraven. De lichamen van de twee Georgiërs zouden een eindje verderop zijn herbegraven in het toenmalige barakkenkamp aan de Kogerstraat.
Johan Kuik
Dat is gebeurd door Johan Kuik, afkomstig uit Zandvoort, die toen op Texel werkte. Ook met hem is het niet goed afgelopen. De Texelse Courant meldt op 28 juli 1945 dat hij sinds 6 april wordt vermist.
Op 18 augustus 1945 volgde deze oproep: “Wie kan er inlichtingen geven over J. Kuik (schilder geweest op Texel). Gezien op 7 april, om 12:00 uur lopende met een groten Duitse militair op de Kogerweg, waarschijnlijk richting Den Burg.”
Op 25 augustus vraagt de krant inlichtingen over "de gefusilleerde J. Kuik". “Op 7 april door den Duitsche politiechef van De Cocksdorp? (Werth, red)”
Barakkenkamp
Op 27 april 1946 het bericht: “Tijdens het zoeken naar de stoffelijke resten van twee Russen, die op het terrein van het barakkenkamp aan de Kogerweg moeten zijn begraven, heeft men het stoffelijk overschot gevonden van den heer Joh. Kuik, die sedert 7 april vorig jaar werd vermist. Destijds was aan den heer Kuik opgedragen de gedode Russen te begraven. De oorzaak van zijn dood staat niet vast.”
In het verslag van een rechtszaak in Alkmaar op 7 februari 1946 staat dat Kuik op 7 april 1945 is doodgeschoten door een Duitser, de beruchte Werth. Het verslag meldt dat zijn dood te maken zou hebben met de omwisseling van de twee dode Georgiërs, die uit hun kisten moesten om daarin twee dode Duitsers te leggen. Kuik kreeg daarvoor de opdracht, maar bleek volgens het verslag een “meer dan vriendschappelijke verhouding met een Georgiër te hebben, waardoor hij de omwisseling niet tot stand bracht (een Texelse had hem verraden).” Dit laatste roept vragen op over wiens (vermeende) stoffelijke resten er nu werkelijk bij de rotonde zouden zijn aangetroffen.
In 2010 zouden werklieden tijdens graafwerkzaamheden zijn gestuit op twee skeletten. Er zou toen ter plekke besloten zijn een stukje verder een nieuw gat te graven en de resten daarin te herbegraven. Er bestaat een luchtfoto waarop een kuil is te zien, met contouren van wat mogelijke menselijke resten zijn.
Foto's
Sulkhan Amiranashvili beschikt over veel informatie over de Georgiërs op Texel, besprak dit met Ben van Kralingen en beschikt over foto's en documentatie. "We hebben dit al vóór corona met de burgemeester besproken. Een ambtenaar had contact met een stichting die zich bezig houdt met identificatie van gesneuvelden. Het zag er hoopvol uit, maar ineens was het gestopt. Terwijl identificatie een kleine moeite is. De huidige stand van zaken weet ik niet. Wel is het zo dat er nu twee skeletten bij de rotonde liggen, op een niet christelijke manier. Laten we hopen dat dit verhaal een goede wending krijgt."
Stichting
Het kwam ook Tika Svanidze Vancko van de Stichting Georgische Cultuur in Nederland ter ore. De stichting zet zich met meerdere projecten in om de nagedachtenis aan de Georgiërs die op Texel zijn gesneuveld levend te houden. Mocht dit inderdaad de resten van twee Georgiërs betreffen, dan is herbegraven één van die projecten. Tika: "Het is héél belangrijk dat de resten van deze Georgiërs op de goede plek komen, ook vanuit religieus oogpunt. De herbegrafenis nemen wij graag voor onze rekening.”
Gerard Timmerman