Politieke neus voor signalen ontbrak
De wijze waarop Texelaars een weg beleven, moet in de toekomst een grotere en belangrijkere rol krijgen bij de inrichting van wegen op het eiland.
Dat is een van de lessen die getrokken wordt uit de 'kwestie Emmalaan' in een onderzoek van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). De Raad, een onafhankelijk adviesorgaan van regering en parlement, deed uitgebreid onderzoek naar het proces rond de herinrichting van de Emmalaan tot gedeelde rijbaan voor gemotoriseerd verkeer en fietsers. De ROB deed bronnenonderzoek en sprak diverse betrokkenen (bestuurders, ambtenaren en mensen die in protest kwamen) om het gehele proces in kaart te brengen. Dat doet de ROB één keer in de zoveel tijd bij opmerkelijke politieke kwesties.
Dat is vanaf 2017, toen in het bestemmingsplan Den Burg-Zuid de eerste ideeën voor 30 km en een middenberm op Emmalaan werden genoemd, tot het besluit in oktober van dit jaar om de huidige situatie op de circa driehonderd meter Emmalaan weer ongedaan te maken. De ROB hield het onderzoek om in beeld te brengen hoe het kon dat er veel kostbare tijd en gemeenschapsgeld aan het project is besteed. “Bovendien heeft de affaire tot veel onderling wantrouwen geleid bij bestuurders, politici en burgers.” Meerdere geïnterviewde politici (Edo Kooiman, Rikus Kieft, Astrid van de Wetering en Jur Schuiringa) zeggen in het rapport dat er - achteraf bekeken - meer aandacht besteed had moeten worden aan de wijze waarop een weg beleefd kan worden. Bij een onderzoek van Antea bleek bijvoorbeeld dat de huidige situatie op de Emmalaan verkeerstechnisch veilig kan worden genoemd, maar dat 77 procent van de Texelaars de huidige situatie op de Emmalaan (auto's en fietsers op één rijbaan) als onveilig ervaart.
Kieft (wethouder sinds dit jaar, daarvoor raadslid sinds 2020) vat de kwestie Emmalaan samen als een botsing tussen de systeemwereld van de experts en de leefwereld van de inwoners. “Dat de beleving voor de aanleg geen enkele rol heeft gehad in de analyses en conclusies, daar heb ik me erg over verbaasd.” Astrid van de Wetering (raadslid tijdens het gehele proces) toont zich kritisch op de verkeersexperts waar het college (en zij) zich op baseerden bij de besluitvorming. Volgens haar werd er te weinig maatwerk geleverd. “De belevingsfactor zou een grotere en belangrijkere rol moeten krijgen bij de inrichting van wegen. Uiteindelijk zijn het de gebruikers die het prettig moeten vinden.” Die analyse wordt gedeeld door Jur Schuiringa (raadslid tijdens het proces en samen met wijlen Dries Veltkamp verklaard tegenstander van de gedeelde rijbaan) komt tot een vergelijkbare analyse. Hij legt de bal vooral bij de betrokken bestuurders en ambtenaren. Zij hebben volgens Schuiringa niet de ‘politieke neus’ gehad om de signalen uit de raad en de samenleving op te pakken. “De thermometer moet vaker in de samenleving gestoken worden." Schuiringa, geen raadslid meer sinds de verkiezingen, stelt dat de gemeente vaker moet peilen hoe de bevolking over een zaak denkt. "Er moet iemand tussenin, die ook een beetje gevoel heeft voor de mensen."
Thermometer moet vaker in samenleving worden gestoken
Sjakkeliene Klaassen, die samen met Pieternel Geurtz in protest kwam tegen de Emmalaan, vindt dat de kennis en kunde die burgers zélf soms kunnen hebben, wordt onderschat. “De mensen bij de gemeente verdiepen zich er meer in dan de gemiddelde burger, denk ik. Maar vergeet niet dat er best heel veel mensen zijn die zich in bepaalde zaken ook heel erg verdiepen. En dat kan heel interessant zijn, om daar eens mee te praten.” Jan Jakob Brouwer, als ambtenaar bij het proces betrokken, stelt in het rapport dat burgers tegenwoordig beter geïnformeerd zijn dan ooit. Tot een bepaalde hoogte is de inbreng van burgers volgens hem ‘inspirerend en verrassend, maar als de complexiteit hoger wordt, wordt de kluwen gigantisch. "Een ambtenaar moet dan veel meer bij elkaar zien te brengen."
Voor de meeste betrokkenen heeft alles bij de Emmalaan om communicatie gedraaid. “De sale and aftersale”, noemt Schuiringa het. Edo Kooiman, die als wethouder verantwoordelijk was voor de Emmalaan, denkt ook dat daar het perspectief ligt. “Op Texel komt men vaak pas in opstand ‘als het kalf verdronken is’. Daarom is communicatie zo belangrijk. Daar hamer ik altijd op.” Met de kennis van nu had de oud-wethouder belanghebbenden en burgers beter en eerder betrokken bij de ontwikkeling van de Emmalaan. Kooiman benadrukt in het onderzoek dat de herinrichting van de Emmalaan een plan was van het college dat van 2014 tot 2018 aan de macht was. Kooiman kreeg het in de schoot geworpen toen hij in 2018 weer wethouder werd. “Ik heb dat opgepakt, nooit wetende dat het zo’n hoofdpijndossier zou worden.” Eind 2021 werd de Emmalaan ook zijn spreekwoordelijke Waterloo toen hij na een motie van wantrouwen van zijn eigen partij (Texels Belang) drie maanden voor de verkiezingen moest opstappen.
De oud-wethouder kreeg als gevolg van de Emmalaan te maken met aanvallen die op hem persoonlijk waren gericht en daar was hij niet blij mee. "Ik had het beeld van de bevolking tegen me. Zowel links als rechts werd de gemeente - lees: Edo Kooiman - verweten dat 'ie een onveilige weg heeft aangelegd. Nou, dan sta je met 10-0 achter en probeer daar maar weer eens 10-10 van te maken.” Kooiman had het gevoel persoonlijk verantwoordelijk te worden gehouden, terwijl de herinrichting een besluit van de raad was. "Het ging ook niet meer over de zaak Emmalaan, maar over de persoon Edo Kooiman. En wie je hoort, zijn eigenlijk alleen de mensen die het er niet mee eens zijn. De mensen die het er wel mee eens zijn, die gaan zich niet mengen in die discussie. Dus je krijgt ook wel een vertekend beeld. En ik sta nog steeds achter het besluit dat destijds door de raad is genomen.”
De raad stemde in december 2019 - na extra onderzoeken - in meerderheid in met de herinrichting van de Emmalaan. Alleen raadsleden Dries Veltkamp, Jur Schuiringa en Annie Hin (Texel 2010) waren toen tegen. Nadat de gedeelde rijbanen klaar waren, was het gemopper onder Texelaars over de ontstane situatie niet van de lucht. In oktober van dit jaar besloot de raad om de Emmalaan opnieuw in te richten met gescheiden fietspaden. Dat is min of meer terug naar de oude situatie met een kostenpost van circa een miljoen voor de eerste herinrichting en ongeveer acht ton voor de tweede.