De kant langs
Sovjetkunst
Bij ons hangt een schilderij van een winters landschap. Grof geschilderd, veel wit, grijs blauw en bruin, met op een enkel plekje wat kleur. Doordat het wat achteraf hangt, niet in het volle licht, oogt het wat somber. Maar onderschat het niet, het is gemaakt door een Russische impressionist.
Ik heb het lang geleden gekregen van Ed van Bommel. Eigenlijk was het ruilhandel. Ik had wat teksten voor hem geschreven en toen hij vroeg wat ik er voor wilde hebben zei ik wat balorig: "Doe maar een schilderij." Kort daarop stond Ed met dit winterlandschap voor de deur. Niet zomaar wat gekwast van een amateur, we kregen er een certificaat van echtheid bij. We zijn er dus nogal zuinig en gróós op.
Ruilhandel is niks nieuws in de schilderwereld. De Britse kunstenaar John Erskine was een jaar of twintig, dertig geleden een trouw bezoeker van Texel. Hij was vooral bekend in het kroegcircuit en lustte graag een borrel. Hij zat regelmatig zonder geld en betaalde z’n consumpties dan met een schilderij. Twee van zijn werken gingen op de veiling voor Oekraïne nog onder de hamer.
Terug naar mijn Russisch winterlandschap. Die wat grove stijl staat bekend als Russisch impressionisme, een variant op de Franse impressionisme, die een fijnere stijl hadden. Gemaakt in de tijd dat Oost en West gescheiden werden door het IJzeren Gordijn. De hoogtijdagen van de Sovjet Unie, waar Poetin graag over droomt.
Ed: “Het was de tijd dat schilders daar een door de staat betaalde opleiding kregen. En die was echt héél goed. Maar ze konden daarna alleen verdienen aan hun schilderwerk als ze iets maakten waar de staat opdracht toe had gegeven. Die werken stonden allemaal in het teken van de grote heilstaat die de Sovjet Unie was. Dus ieder nieuwe straatlantaarn, iedere nieuwe waterleiding, het leger, iedere nieuwe aanleg van een weg en vooral alle arbeid op het land moest geschilderd worden.” Het genre staat bekend als Sociaal Realisme.
“Op eigen initiatief werd er wel geschilderd, maar er was geen markt en geen verkoop mogelijk. Dus die werken verdwenen in de kasten, de zolders, de kelders enz. van de makers of bij hun kinderen, kleinkinderen of af en toe een buur. En dat waren vrijwel allemaal van elke politieke lading ontdane werkjes. Dus landschapjes, portretten, feestjes enz.”
Kunst uit de Sovjet Unie was lange tijd onzichtbaar voor het Westen. Maar na de val van de muur werden de culturele schatkamers van Rusland op een kier gezet. Er kwamen artistieke juweeltjes tevoorschijn en er ontstond een hausse van Russisch impressionisme en sociaal realisme. Bekende namen zijn onder andere Lomykin, Bokov, Lopatkin, Khorenko en Peredni.
Ed, die destijds kunsthandel Baroque in De Cocksdorp bestierde en exposeerde in Opduin, wist een partijtje van die schilderijen op de kop te tikken. Direct vanuit Rusland, via een tussenpersoon in Amerika of via een bevriende kunsthandelaar in Duitsland.
Hoe zou dat in de toekomst gaan met kunst in Rusland en satellietstaten nu Poetin de boel weer op slot heeft gegooid? Ed sluit niet uit dat de oude tijden op cultureel gebied weer op gaan komen met Poetin als grote leider. Ik kijk nog eens naar ons winterlandschap. Ik heb het gevoel dat het verhaal nog niet ten einde is.
Gerard