Meeslepend verhaal over Russenoorlog
Ze had beide manuscripten al heel lang in huis, maar waar ze precies vandaan komen, weet de schrijfster niet meer. “Ik krijg wel eens iets toegestuurd, omdat mensen denken dat ik er iets aan heb. In dit geval hikte ik er een beetje tegenaan. Ik heb een paar collega’s die heel goed over de Tweede Wereldoorlog schrijven. Misschien moest ik ze maar aan hen geven. Maar dat er iets mee moest gebeuren, stond als een paal boven water. Uiteindelijk heb ik besloten het zelf te doen.”
Februari 1945
De manuscripten – het ene bestaat uit losse aantekeningen, het andere is een eerste aanzet tot een boekje – zijn van de hand van ene Hans Verhoeven. Samen met zijn vriendje Herman en drie andere kinderen werd hij in februari 1945 opgenomen in het huis van onderwijzer Jan de Vries in Eierland. In de school is alweer bijna een halve eeuw de Eiland Galerij van schilder-tekenaar Niek Welboren en keramiste Kerstin Edelmann gevestigd.
Contact
Om in contact met Verhoeven te komen, zocht Joyce het internet af. Zonder succes aanvankelijk, maar uiteindelijk leerde ze op Facebook zijn schoondochter kennen. “Ze reageerde enthousiast en zou haar schoonvader gelijk vertellen dat ik naar hem op zoek was. Maar jammer genoeg kon hij het emotioneel niet aan en heb ik hem niet kunnen spreken. Wel kreeg ik toestemming om de manuscripten te gebruiken.”
Het onzekere bestaan van een oorlogskind
Engelse schooltelevisie
Een derde bron kreeg ze bij toeval in handen. “Hans heeft in de jaren tachtig van de vorige eeuw meegewerkt aan een uitzending van de Engelse schooltelevisie. Hij vertelde daarin zijn oorlogsverhaal, van de honger in Amsterdam tot de terugkeer van Texel in juni 1945. Niek Welboren had een dvd waarop de uitzending stond. Niek woont in het schoolhuis waar Hans in de oorlog logeerde. Het was fijn om zo toch zijn stem te kunnen horen. Bij elkaar geven deze bronnen een heel goed beeld van zijn belevenissen.”
Liefdevol opgevangen
Stamppot met kogels gaat over een Amsterdams jongetje dat in het laatste oorlogsjaar op Texel belandt om aan te sterken. Hij wordt er liefdevol opgevangen, maar is niet gelukkig. Steeds moet hij aan zijn vader, moeder en zieke zusje Anja denken, die in de hongerende hoofdstad zijn achtergebleven. En is de schoolmeester, die zo vriendelijk tegen Duitse soldaten doet, wel te vertrouwen? Net wanneer hij zich een beetje thuis begint te voelen, breekt de Russenoorlog uit. Georgische soldaten komen in opstand tegen hun Duitse superieuren en de rustige polder verandert in een bloedige hel.
Dertiende boek
Stamppot met kogels is alweer het dertiende boek van Joyce Pool. Opnieuw toont ze haar vakmanschap. Het leest heerlijk weg en wordt naar het eind toe zelfs meeslepend. Bovendien bewijst de schrijfster zich te kunnen inleven in het onzekere bestaan van een van angstig oorlogskind. Het verhaal is ook daadwerkelijk van de jonge Hans en niet van de schrijfster. Dat is knap, zelfs voor wie een steuntje in de rug heeft in de vorm van authentieke manuscripten.
Texels project
Joyce heeft het verloop van de strijd vrij nauwkeurig gevolgd. “Slechts hier en daar zijn aanpassingen gedaan om het verhaal goed te laten lopen”, schrijft ze in het nawoord. Ze hoefde haar werk niet alleen te doen. “Lokale Texelse autoriteiten op diverse terreinen helpen graag en enthousiast bij het doen van onderzoek, het verstrekken van fotomateriaal, het controleren van de tekst en het checken van gebruikte gegevens. Op die manier werd het schrijven van dit verhaal min of meer een Texels project en nog veel leuker dan schrijven gewoonlijk al is.”
Jan en Gelein
Met name noemt ze Jan Nieuwenhuis en Gelein Jansen. “Jan is archiefbeheerder van Luchtvaart- en Oorlogsmuseum Texel. Hij was heel behulpzaam. Al bij onze eerste ontmoeting liet hij me een paar honderd foto’s zien. Hij vroeg gelijk: Wat wil je? Wat vind je leuk? Gelein is dé autoriteit op het gebied van Texelse geschiedenis. Hij is van net na de oorlog, maar heeft zich er erg in verdiept en is opgegroeid in Eierland. Hij wist dus precies waar het verhaal zich afspeelde. Onze contacten waren niet alleen leerzaam, maar ook heel gezellig.”
Amper bespreekbaar
Zonder in te gaan op de details, moet worden vastgesteld dat de Amsterdamse kinderen verschrikkelijke weken in Eierland hebben beleefd. Hans Verhoeven kon na de oorlog niet meer goed kon wennen aan het leven in Nederland. “De gruwelijke dingen die hij had meegemaakt op Texel waren thuis in Amsterdam amper bespreekbaar. Veel mensen, en ook de vader van Hans, wilden eenvoudig vergeten wat er allemaal was gebeurd en verder met hun leven.” Na het behalen van zijn middelbareschooldiploma vertrok Hans naar het buitenland. Eerst naar Zweden, later verhuisde hij naar Engeland, waar hij journalist was.
Helden of egoïsten?
Zoals we van de schrijfster gewend zijn, stelt Stamppot met kogels ook morele vragen. Wie is er goed? Wie is er fout? En hoe goed of fout ben je zelf als je wel eens aardig doet tegen de mensen die als fout bekend staan? Gelukkig doet ze dat niet al te nadrukkelijk en gaan de vragen nergens ten koste van de verhaallijn.
In het nawoord komt Joyce er nog eens op terug en vertelt ze waarom de Georgiërs in opstand kwamen. Met de – zeker voor Texelaars – onvermijdelijke vraag: waren ze helden, egoïsten of iets ertussenin? Ze beantwoordt de vraag niet en ook dat is fijn. Laat iedereen z’n eigen oordeel maar vellen.
Joop Rommets