Onvoldoende voor duurzaamheid
Een onvoldoende voor duurzaamheid. De (voorlopige) conclusie van het rapport "Kansen voor Duurzaamheid op Texel” van de Rekenkamercommissie Waddeneilanden of de vormgeving en uitvoering van het duurzaamheidsbeleid doeltreffend zijn.
Duurzame ambities van de gemeente Texel zijn al hoog vanaf 2008 (toen de raad in de “Energievisie Texel” uitsprak om in 2020 energieneutraal te zijn), de mate van realisatie blijft daar ver bij achter, concludeert de Rekenkamer.
Ook niet mild is het oordeel over de wijze waarop het duurzaamheidsbeleid van de gemeente inhoudelijk en procesmatig is vormgegeven:
“Er zijn geen doelen geformuleerd of de doelen zijn niet SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden). Het beleid sluit deels aan bij de landelijke en regionale doelstellingen, de organisatie en uitvoertingsstructuur is niet helder vastgelegd. Het duurzaamheidsbeleid is onvoldoende gewaarborgd binnen de ambtelijke organisatie."
En: "Het ambtelijk apparaat heeft onvoldoende kennis over duurzaamheidsbeleid en er is onvoldoende capaciteit en budget om het duurzaamheidsbeleid tot uitvoering te brengen.”
Doelen en ambities
Allerminst positief ook het antwoord op de vraag waar Texel staat met betrekking tot realisatie van doelen en ambities:
“De gemeente scoort onder het landelijke gemiddelde en geen van de gestelde doelen is behaald of waargemaakt en het gewenste wordt maar beperkt bereikt. De opgaven voor de komende tijd zijn niet in beeld.”
Duurzame ambities zijn hoog, maar de mate van realisatie blijft daar ver bij achter
Over monitoring en effectiviteit van beleid:
“Er zijn geen instrumenten voor monitoring en daarover zijn ook geen afspraken gemaakt met de raad. College en raad worden niet of nauwelijks geïnformeerd over de voortgang en uitvoering van de beleidsdoelstellingen. De raad is slechts soms in de gelegenheid gesteld om de resultaten van het uitgevoerde beleid tussentijds te controleren en de doelen/budget bij te stellen. De raad heeft soms op enkele thema’s gebruik gemaakt van de gelegenheid om het beleid tussentijds bij te stellen.”
Doelstelling van het onderzoek van de Rekenkamer is te komen tot een beoordeling op hoofdlijnen van het duurzaamheidsbeleid, de gehanteerde beleidsinstrumenten en het monitoringsmodel van de gemeente Texel. Uit de beoordeling moet blijken of het duurzaamheidsbeleid doeltreffend is vormgegeven en uitgevoerd.
Duurzaamheidsindex
Op de gemeentelijke Duurzaamheidsindex 2020 scoort Texel een 5,8, gelijk aan het landelijk gemiddelde. Op het onderdeel milieu en energie scoort Texel 4,8 (landelijk gemiddelde is 5,2). Texel scoort (zeer) slecht op: Energiegebruik woningen (5,4, landelijk 6,1) en Energiebesparing woningen (3,8, landelijk 4,9).
Op het onderdeel Lucht doet Texel het wél boven gemiddeld: 8,3 (landelijke 6,1). Se natuurlijke rijkdom van het eiland is de reden dat het eiland hoog scoort op Ecologisch kapitaal op de Nationale Monitor Duurzame gemeenten.
Uit de landelijke klimaatmonitor blijkt dat het energieverbruik van 2016 (1411 terraJoule) op Texel in 2018 is toegenomen naar 1544 TJ. Uit diezelfde cijfers blijkt dat het percentage hernieuwbare energie wel licht is gestegen van 2,7 naar 3,8% (landelijke doelstelling in 2020 14% en in 2023 16%.
Hoe is de Rekenkamer te werk gegaan bij het onderzoek?
Voorafgaand aan de studie is een kader vastgesteld voor de normen. Er is een bureaustudie gedaan naar de kaders, om te bepalen waar de gemeente staat op het vlak van duurzaamheidsbeleid en waar de inhoudelijke uitdagingen voor de komende periode liggen.
Er zijn interviews gehouden met ambtenaren, de wethouder (portefeuillehouder) van Duurzaamheid en met leden van de gemeenteraad. Daarmee is een beeld verkregen van de inhoudelijke prestaties en het gevolgde proces. Daarbij is ambtelijk wederhoor toegepast. De bevindingen zijn geanalyseerd, om tot een conclusie te komen. De conclusies en aanbevelingen zijn voor bestuurlijk hoor voorgelegd aan het college.
Vijf duurzaamheidsthema's
Er is gekeken naar vijf duurzaamheidsthema’s:
Energietransitie (besparing en opwekking van duurzame energie en aardgasvrij).
Klimaatadaptatie (inrichting van de (woon)omgeving, zodat die bestand is tegen de gevolgen van klimaatverandering, zoals hitte, droogte en grote hoeveelheden water).
Circulaire economie (Duurzaam/circulair bouwen, afval, circulair inkopen).
Duurzame mobiliteit (openbaar vervoer, fietsbeleid, elektrisch rijden, deelmobiliteit).
Biodiversiteit (natuur, bijen andere bestuivers, duurzaam beheer).
Uitkomst was onder meer dat de realisatie van duurzaamheid ver achter bleef bij de ambitie van 2008. In 2018 werd slechts 3,8 procent van het totale energieverbruik opgewekt, terwijl het doel toen nog 100 procent in 2020 was.
Anderzijds zijn er successen bij innovatieve projecten geboekt. Texel maakt melding van verschillende primeurs die door de jaren heen zijn gerealiseerd.
Het duurzaamheidsbeleid van de gemeente is vooral gericht op energie, waar de grootste uitdaging ligt. Maar op deelgebieden ontbreekt beleid of is beleid te algemeen beschreven. Op thema’s als klimaatadaptatie, circulaire economie en biodiversiteit is niets vastgelegd. Thema’s zijn niet allemaal goed uitgewerkt qua beleid en uitvoering. Bij het ontbreken van beleid kan niet beoordeeld worden of de uitvoering effectief is.
Beperkte netcapaciteit
Wel de wil om meer duurzame energie op te wekken, maar procentueel is er nog weinig van terecht is gekomen. De beperkte netcapaciteit door het verouderde elektriciteitsnetwerk en de provincie die geen windmolens toestaat beperken volgens de Rekenkamer de mogelijkheden van Texel om energiedoelen te halen. Ook is er de specifieke eilandsituatie: “De eigenheid van Texel is een kracht en een belemmering tegelijkertijd.”
Invloed politiek
De Rekenkamer analyseerde de invloed van de politiek:
In 2008 sprak de gemeenteraad in de “Energievisie Texel” uit om in 2020 energieneutraal te zijn. Nadat duidelijk dat dit doel niet in 2020 haalbaar was, leidde dat in 2020 tot aanpassing van het duurzaamheidsbeleid, met het beleidsplan (Texel zelfvoorzienend en duurzaam).
In het beleidsplan dat de raad begin 2020 heeft aangenomen, staat de ambitie om in 2030 energieneutraal te worden. Deze ambitie is inmiddels losgelaten als gevolg van de wijziging in het college in oktober 2020 en veranderd in “zo snel mogelijk energieneutraal worden”. Door wijzigingen in het college zijn de oorspronkelijke uitgangspunten niet meer duidelijk en zoekt het college in de raad naar bredere steun door met minder vergaande voorstellen te komen. Bij het toetreden van de PvdA tot de coalitie is wel afgesproken dat het bestaande budget voor verduurzaming van particuliere woningbezitters wordt verdubbeld. Die kunnen gratis persoonlijk en concreet advies krijgen over verduurzaming van hun huis. Dit is ingezet als compensatie, aangezien deze periode niet wordt ingezet op of ondersteuning wordt gegeven aan initiatieven voor het plaatsen van zonneweiden en/of windmolens op Texel.
Doelstellingen bij klimaatadaptatie en circulaire economie zijn richtinggevend, maar worden weinig concreet gemaakt en er ontbreken procesmatige stappen. Ook de stap naar doelstellingen en ambities ontbreekt. Wel zijn er concrete acties geformuleerd die Texel gaat nemen bij die verschillende sporen. Op het gebied van duurzame mobiliteit heeft de gemeente geen beleid geformuleerd. In het spoor van de energietransitie worden wel enkele acties benoemd. Biodiversiteit ontbreekt in het beleidsplan, echter in het Groenbeheerplan uit 2018 is er wel sprake van beleid op dit gebied.
Afvalscheiding
Doelstellingen voor de circulaire economie zijn vastgelegd in het Grondstoffenplan 2013-2020: Op Texel wordt voor ten minste 70 procent van het gewicht van het aangeboden afval gescheiden ingezameld voor materiaalhergebruik. De landelijke ambitie is 95 procent. “Texel heeft een duidelijke ambitie als duurzaam eiland. Daarin past een hogere doelstelling op het gebied van grondstoffenscheiding.” Het doel is om de ingezamelde hoeveelheid huishoudelijk restafval per persoon terug te brengen van 275 kilogram in 2012 naar maximaal 150 kg in 2020.
In de loop van 2020 zou het Grondstoffenplan opnieuw worden bijgesteld, maar dat is verschoven naar dit jaar.
Gerard Timmerman
