Energietransitie: hoe nu verder?
Groeiende vraag naar energie en de ambitie duurzaam in de eigen behoefte te voorzien. Gaat dat lukken? Het elektriciteitsnetwerk kraakt, veel grote zonneprojecten kunnen niet aangesloten en zonneweiden en windmolens stuiten op weerstand. Hoe nu verder?
Zelfvoorzienendheid als eiland betekent dat op ieder moment van de dag en het seizoen er net zoveel lokaal wordt opgewekt als gebruikt. Tijdelijke tekorten worden dan niet langer opgevangen door de kabel onder het Marsdiep, maar door lokale opslag.
Hoe staan we er voor? Op dit moment wordt volgens het CBS 4 procent van het gehele energiegebruik duurzaam opgewekt op Texel. De “zoekgebieden” voor windmolens op Texel (de PH-zanddijk, Oudeschild en De Cocksdorp) zijn geschrapt uit de Regionale Energie Strategie (RES) voor Noord-Holland Noord. In lijn met de wens van de meerderheid van de raad, die in september aangaf geen windmolens te willen en ook geen zonneweiden op agrarische grond.
Daken en parkeerterreinen
Uit de bespreking voor de RES bleek wel draagvlak voor zonnepanelen op daken en parkeerterreinen en voor windmolens op industrieterreinen, havens en dijken mits bewoners konden participeren in de winsten.
De gemeente heeft opdracht gegeven aan de Participatie Coalitie van NH uit te zoeken welke daken en parkeerterreinen hiervoor geschikt zijn. Daarnaast heeft de raad besloten te onderzoeken in hoeverre er zonnepanelen kunnen worden geïnstalleerd op de parkeerterreinen van de strandpaviljoens. De raad heeft verder in meerderheid bepaald dat er geen beleid moet komen ten aanzien van grootschalige opwekking op Texel, dat er geen zonneparken komen.
Gekozen strategie
De gemeentelijke politiek heeft dus bepaald dat de energietransitie in eerste instantie zal moeten plaatsvinden bij gebouwen van bedrijven en bewoners. Een deel van de eigenaren klaagt op zijn beurt dat de netbeheerder het elektriciteitsnetwerk niet op orde heeft.
Liander heeft echter in 2019 in een presentatie bij TexelEnergie uitgelegd dat er juist heel veel mogelijk is op Texel, mits er tijdig een integraal plan wordt overlegd met Liander. Een netbeheerder is namelijk wettelijk verplicht elektriciteit te leveren aan de gebruiker voor de laagst mogelijke maatschappelijke kosten.
Met uitsluitend de geschikte grote daken en parkeerterreinen de komende vijf jaar twee tot drie procent extra duurzaam opgewekt
Het bedrijf kan dus alleen een netwerk verzwaren als alle partijen het vooraf eens zijn dat er op een specifieke plaats behoefte zal zijn aan meer transportcapaciteit. Liander vroeg daarom in diezelfde presentatie om een integraal plan en regie van de gemeente. De gemeente ziet de rol voor de energietransitie juist meer bij de bewoners en bedrijven door daken vol te leggen.
Consequenties van de strategie
Door eerst daken vol te leggen, blijft de landschappelijke impact minimaal. Er zitten wel vier grote nadelen aan deze keuze. Duurzame Alliantie Texel (DATXL) heeft berekend dat als de 200 grootste daken en alle parkeerterreinen vol gelegd kunnen worden met zonnepanelen, maximaal 16 procent van het Texelse energiegebruik op die manier opgewekt kan worden. Inclusief de gerealiseerde 4 procent komt het theoretische totaal op 20 procent. Onvoldoende om in 2030 in de eigen energiebehoefte te voorzien.
Constructie ongeschikt
Een ander nadeel is, zo berekende DATXL, dat 75 procent van de grote daken ouder is dan 20 jaar. De constructie kan daardoor, technisch gezien, in veel gevallen geen zonnepanelen dragen. Ongeveer 25 procent van de overige daken valt af door netcongestie (gebrek aan netwerkcapaciteit). Ter vergelijking: In Hollands Kroon valt bijna 90 procent van de grote daken af door netcongestie. Zonnepanelen op parkeerterreinen mogen buiten Den Burg niet vanwege het gemeentelijke bestemmingsplan. Dat kan alleen nog via een afwijkingsprocedure en verklaring van geen bedenkingen van de gemeenteraad en grondeigenaren.
Complex
Ten slotte is het realiseren van honderden losse projecten financieel niet altijd rendabel en is het veel complexer dan centrale opwekking. Met name het overkappen van parkeerterreinen kan zelden gerealiseerd worden zonder subsidie. Maar ook voor grote bedrijven is het vaak niet rendabel om meer panelen aan te leggen op het dak dan zelf aan energie gebruikt wordt.
Maximaal 7 procent
Voor netbeheerder Liander zijn de honderden losse aanvragen ook ingewikkelder, omdat ze veel moeilijker kunnen voorspellen wie op welke locatie behoefte heeft aan meer capaciteit. Op basis van de minimale eisen die nodig zijn voor realisatie van zonnedaken en carports is de prognose van DATXL, dat met uitsluitend de geschikte grote daken en parkeerterreinen de komende vijf jaar 2 tot 3 procent extra duurzaam opgewekt kan worden, waardoor het totaal op maximaal 7 procent duurzame opwekking komt in 2025.
Mogelijke oplossingen
DATXL ziet wel kansen om gezamenlijk met alle genoemde partijen slimme scenario’s op te stellen over hoe we de energietransitie kunnen versnellen zonder dat problemen zoals netcapaciteit de ambities hoeven te beperken. “Als je naar de recente capaciteitskaart kijkt van NetbeheerNederland.nl dan zien we dat de Noordkop Texel over het grootste gebied beschikt dat nog wél transportcapaciteit heeft. Binnen de dorpen De Koog, Den Burg, Oudeschild en Den Hoorn is nog veel mogelijk en Liander wil de capaciteit op het noordelijke gedeelte van het eiland vergroten via een extra onderstation.
Slimme afstemming
Drs. Philo Tamis, Projectmanager bij New Energy Coalition (NEC), heeft via zijn afstudeeronderzoek in 2019 samen met energiedeskundige Jord Kuiken aangetoond dat via slimme afstemming van vraag en aanbod (zogeheten smart-grid) kostbare netverzwaring niet altijd nodig is.
In 2019 heeft NEC samen met Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord (NHN) en de DATXL een conferentie georganiseerd vanuit het Europese ‘SMILE’ project, waar beleidsmakers en bedrijven van onder andere Madeira, Orkney en Samsø hun ervaringen hebben gedeeld.
Energieconferentie
Pepijn Lijklema van Texlabs: “We hoeven op Texel niet alles zelf uit te vinden, als andere eilanden met vergelijkbare uitdagingen te maken hebben. NEC en DATXL willen graag op Texel een energieconferentie organiseren om te kijken naar wat er mogelijk is. Uitsluitend met de Texelse partijen om een aantal scenario’s te bespreken en vervolgens te onderzoeken op maatschappelijke wenselijkheid (draagvlak), doelmatigheid (duurzaamheid), betaalbaarheid en haalbaarheid.”
“Mooi voorbeeld is het SMILE havenproject op Samsø. Opgewekte zonnestroom gaat direct naar de haven. Wat teveel is, gaat naar de batterijen. Wat dan nog overblijft, verkopen ze naar de overkant”, meldt emeritus hoogleraar Duurzame Energie Han Brezet.
Brezet ziet er een mooie kans in voor bijvoorbeeld vakantiepark De Krim. “Als Samsø dit met 1,5 man en een paardenkop lukt, moet Texel dat met drie keer zoveel inwoners en tig knappe koppen toch ook lukken?”
Waarom is het hier tot dusver dan niet gelukt? Florette Reijman studeert momenteel af op de vraag waarom het Deense eiland Fanø (niet te verwarren met Samsø) wél veel voor elkaar krijgt. Veelzeggend in haar studie is het eiland als voorbeeld van het andere uiterste, hoe het (op gebied van duurzame opwekking) vooral niet moet: Texel.
Windmolens
De raad heeft bepaald dat er in 2022 een draagvlakonderzoek moet komen onder Texelaars of men windmolens wil op het eiland. Waarschijnlijk is deze raadpleging gelijktijdig met de raadsverkiezingen.
Energiespel
Het onderwerp windmolens ligt gevoelig op het eiland. Tegenstand wegens (vrees voor) landschappelijke verstoring, nadelen voor de natuur en vermindering van de leefbaarheid. Maar meningen kunnen ook veranderen. Dat bleek bij deelname aan het Energiespel “Rondje Texel”. Dat is een simulatie van de Texelse energietransitie, waarbij spelers via een rollenspel zien wat de gevolgen zijn van alle mogelijke opwekkingen op het gebied van financiën, landschap, draagvlak, klimaat en energie.
Voorafgaand van het spel zag 39 procent van de honderden Texelaars die het speelden windmolens als één van de geschikte oplossingen voor de Texelse energietransitie. Na het spel steeg dat percentage naar 67 procent. Als belangrijkste reden voor het veranderen van mening gaven de deelnemers aan dat zij door het spel meer inzicht hadden wat alle oplossingen precies opleverden ten opzichte van de alternatieven.
Financieel van profiteren
Het Cultureel Planbureau onderzocht de keuze om zonnepanelen te nemen. Ongeveer 30 procent doet dit vanwege het klimaat. De overige 70 procent doet het in eerste instantie om persoonlijk financieel gewin. Het is daarom aannemelijk dat het merendeel van de bewoners alleen voorstander van lokale windmolens zal zijn als zij er financieel van kunnen profiteren. Als deze financiële component niet wordt meegenomen in de vraagstelling in het draagvlakonderzoek, dan is de kans dus groot dat het merendeel tegen windenergie zal stemmen.
Facebookpagina
Cor van der Knaap, pleitbezorger voor alternatieve energie op Texel, heeft al vaker van zich laten horen in de discussie over windmolens. Hij schreef een essay over alternatieve energie. Stapsgewijs publiceert hij dat op zijn Facebookpagina Alternatieve Energie op Texel. "Dit is een pagina over hoe we zelf op Texel onze energie kunnen opwekken. Er zijn mogelijkheden genoeg, maar er wordt helaas maar weinig gebruik van gemaakt.”
Kernenergie
Of is kernenergie dé oplossing? Het denkbeeldige scenario voor een (kleine) kerncentrale in Eierland dook in 2018 al eens op in een boekje, met de vraag of het in de Texelprincipes zou passen. Het antwoord was nee. D66 en Fractie Koot riepen vorige week op een visie op kernenergie in de regio Noord-Holland Noord te ontwikkelen. Het voorstel werd met dezelfde vaart weer ingetrokken, omdat dit aan de landelijke politiek is.
Gerard Timmerman
