Historische detective Aart van den Brink over brandstichting
Dit jaar krijgt de verlate Boekenweek op Texel extra luister door de verschijning van "De branden van 1696 op Oost en Zevenhuizen". Het boek werd geschreven door Aart van den Brink.
Deze oud-Texelaar is al jaren bezig de geschiedenis van het eiland te onderzoeken, vooral het tijdvak tussen 1600 en 1800. Van den Brink heeft zichzelf geleerd de handgeschreven documenten uit die periode te lezen en ontraadselen, wat een opmerkelijke prestatie mag heten.
Beroering
Onlangs stuitte hij op een merkwaardige geschiedenis die de gemoederen op Texel in de jaren 1695-1696 hoog deed oplopen. De beroering was ontstaan na de komst van een vrouw, ene Jannetje Joosten. Naar verluidt vroeg zij passanten hun hand te mogen lezen en ook leurde ze met zalfjes. Toch was zij geen landloopster, want na haar komst kreeg ze al snel een aanstelling als vroedvrouw. Dat was alleen mogelijk wanneer je een klein examen had gedaan bij de lokale chirurgijns en vroedvrouwen.
Warrewroeter
Als vroedvrouw was zij werkzaam in Oosterend en de buitengehuchten Oost en Zevenhuizen. Haar werk in de kraam kreeg waardering in Oosterend, maar op Oost en Zevenhuizen moest men niet veel van haar hebben. Overal waar deze Jannetje verscheen ontstond gemakkelijk tweespalt, en dan kon het hoog oplaaien. De toenmalige dominee Verruhert maakte gewag van plots ontstane conflicten in het Oosterendse, een sfeer van haat en venijn tussen familieleden en buren die eerder vreedzaam met elkaar hadden geleefd. De onenigheid kon zelfs tot vechtpartijen leiden. Was dit allemaal het werk van Jannetje? Was zij een stokebrand of in oud Tessels: een warrewroeter?
Branden
Toen een familie op Oost niet wenste te betalen voor het vroede werk van Jannetje, kwam de zaak voor het gerecht. Voor- en tegenstanders van de vroedvrouw legden verklaringen af bij de notaris. Die werden bij een proces aan het dossier toegevoegd. Spoedig erna brandde er ’s nachts een huis af op Oost. Anderen meldden zich nu bij de notaris om ook een verklaring af te leggen. Daaronder zaten beschuldigingen tegen Jannetje. Ze zou uitspraken hebben gedaan die rampspoed beloofden voor degenen met wie ze in onmin verkeerde. En inderdaad stonden er weldra ’s nachts nog drie huizen in lichterlaaie. Een op Oost en twee op Zevenhuizen.
Proces
Meer wil ik niet verklappen over dit intrigerende geschiedverhaal dat in belangrijke mate is ontleend aan de verklaringen van eilanders die de notaris begin 1696 heeft opgetekend. Als een detective weet Van den Brink allerlei voorvallen met elkaar te verbinden of ze juist te ontzenuwen als onbelangrijk. Hij brengt de familierelaties van de twistende figuren in kaart. Op schrandere wijze weet de auteur de vermeende herkomst en achtergrond van Jannetje Joosten te achterhalen. Ook over het proces tegen Jannetje en de nasleep van de zaak doet hij prikkelende uitspraken.
Duistere affaire
Het boek over de branden belicht een duistere affaire. Deze geschiedenis geeft tevens een mooi inkijkje in het Texelse volksleven van ruim drie eeuwen geleden. Ten slotte laat Van den Brink de lezer zien hoe hij aan de hand van primaire bronnen, wikkend en wegend, een verhaal construeert. Zo ben je er getuige van hoe hij als geschiedschrijver te werk gaat, hoe lastig het is een kloppend verhaal te maken op basis van gegevens die dikwijls weerbarstig of moeilijk te duiden zijn.
Oplage beperkt
Het boek is vanaf zaterdag 29 mei - het begin van de Boekenweek - in Boekhandel Nauta en Het Open Boek in Den Burg te koop. Aart van den Brink heeft het zelf laten drukken. De prijs is €10,-. Hoewel het aantal pagina’s niet meer dan 88 bedraagt staat dit boek boordevol interessante informatie. Vandaar dat ik niet van "een boekje" spreek. De eerste oplage is beperkt. Echte liefhebbers raad ik aan tijdig een exemplaar te reserveren. Bij grote belangstelling zal de auteur een extra druk laten maken.
Nico Dros