Zorg over vliegen boven Vliehors
Moet Texel vrezen voor een forse toename van de geluidsoverlast door een andere vliegroute boven de Vliehors of valt het in de praktijk mogelijk mee? Het is de vraag in een complex dossier dat sinds vorig jaar speelt. Een overzicht.
Het veranderen van de aanvliegroute voor straaljagers boven de Vliehors – het westelijk deel van Vlieland en het enige gebied in Nederland waar straaljagers munitie en explosieven mogen afwerpen - lijkt in eerste instantie een formaliteit. De wijziging komt voort uit een vergunningaanvraag die het Rijksvastgoedbedrijf in 2020 namens het Ministerie van Defensie indient bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), een agentschap van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Hoofdonderwerp is de verplaatsing van een oefendoel op de Vliehors. Dat gebeurt volgens Defensie naar aanleiding van een onbedoelde beschieting van de verkeerstoren op de Vliehors in 2013. Het verplaatsen van het oefendoel brengt volgens Defensie met zich mee dat de straaljagers een andere aanvliegroute zullen krijgen.
Op 6 augustus 2020 wordt de zogeheten ontwerpbeschikking voor het verplaatsen van het oefendoel (en daarmee het wijzigen van de aanvliegroute) gepubliceerd in de Staatscourant. Tot 17 september 2020 kunnen zienswijzen worden ingediend. De ontwerp-beschikking ligt onder meer ter inzage op de gemeentehuizen van Texel en Vlieland. Voor De Cocksdorp, het noordelijkste dorp van Texel, ligt de Vliehors slechts een paar kilometer verderop, enkel gescheiden door het water van het Eierlandsche Gat.
Geen zienswijze
Het college kiest ervoor om tussen 6 augustus en 17 september geen zienswijze in te dienen op de ontwerpbeschikking, ook al wordt daar wel op aangedrongen door een aantal organisaties op het eiland die zich zorgen maken over de ontwikkelingen op de Vliehors. De gemeente baseert zich op een advies van de Omgevingsdienst Noord-Holland Noord die akoestisch onderzoek doet naar de ter inzage liggende vergunningaanvraag en concludeert dat voor de woning die op Texel het dichtst in de buurt van de Vliehors ligt wordt voldaan aan de geluidsnormen. Het gegeven dat de gemeente geen zienswijze inbrengt, betekent dat de gemeente formeel geen bezwaar meer kan aantekenen tegen de vergunning als die op 14 november door de ILT wordt verleend.
De dorpscommissie en de ondernemersvereniging van De Cocksdorp/Eierland, vakantiepark De Krim, strandpaviljoen Kaap Noord en het Paracentrum (begeleid door Piet Standaart uit Den Burg) voorzien een forse toename van geluid op Texel als gevolg van de veranderende vliegroute en willen zich niet neerleggen bij het wijzigen van de vliegroute. In de huidige situatie vliegen de straaljagers via de Waddenzee naar de Vliehors en verlaten ze de schietrange boven de zandplaat aan de zijde van de Noordzee. In de nieuwe situatie komen ze aanvliegen via de Noordzee en verlaten ze de Vliehors aan de Waddenzeekant. De zorg is dat er met name meer geluidsoverlast in de richting van Texel ontstaat als de straaljagers na het verlaten van de Vliehors naar een andere hoogte klimmen. De achterkant van de straaljagers is dan precies richting Texel gericht.
In toekomst vier à vijf keer meer overlast van geluid boven Texel dan nu het geval is
Bijkomend is volgens de partijen dat de F-35 op termijn de F-16 gaat vervangen en dat er een toename van het aantal vliegbewegingen boven de Vliehors wordt verwacht. Voor dat laatste baseert Standaart zich op een rapport van Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum van februari 2020 naar de geluidsbelasting op de Vliehors. In het rapport wordt gesproken over een uitbreiding van het aantal vliegbewegingen (sorties) van gemiddeld 900 in 2018/2019 naar 1200 in de toekomst. Elke vliegbeweging bestaat uit gemiddeld negen rondjes (circuits) boven de Vliehors. "Negen keer 900 zijn 8100 rondjes en negen keer 1200 is 10.800 rondjes per jaar.” Standaart sluit niet uit dat de geluidsbelasting door de combinatie van factoren vier à vijf keer hoger wordt dan het nu is. De zorg is dat het geluid van de militaire oefeningen tot aan de Ruigedijk te horen zal zijn.
F-35
Het vermoeden rijst bij de partijen dat de nieuwe vliegroute wel zo prettig is voor de F-35 en dat het voor de NAVO handig uitkomt om meer boven de Vliehors te kunnen oefenen. Defensie stelt in een reactie dat het veranderen van de vliegroute niets met de vervanging van de F-16 door de F-35 te maken heeft. Defensie geeft aan dat de vliegroute wordt veranderd in het verband met het vervangen van een oefendoel op de grond. Volgens Defensie is bij de afweging zorgvuldig gekeken naar de gevolgen van de wijziging op de geluidssituatie. "De te verwachten geluidsbelasting van de nieuwe situatie valt ruim binnen de vergunde norm." Volgens Defensie produceert de F-35 wel meer en een zwaarder geluid dan de F-16. Staatssecretaris Barbara Visser van Defensie stelt in maart 2021 in een reactie op Kamervragen dat de wijziging ook niets met de NAVO te maken heeft. Een kwestie die nog even tussendoor komt is, is dat burgemeester Uitdehaag tevens voorzitter is van de omgevingsdienst. De burgemeester laat desgevraagd weten dat er geen enkel verband is tussen zijn voorzitterschap en de advisering van de omgevingsdienst. Hij is onafhankelijk en onpartijdig voorzitter van de dienst. Suggereren dat er een verband zou zijn, zou volgens hem betekenen dat hij zich binnen de omgevingsdienst zou bezighouden met adviezen en dat loopt via andere lijnen binnen de gemeente.
De dorpscommissie en de ondernemersvereniging van De Cocksdorp/Eierland, vakantiepark De Krim, strandpaviljoen Kaap Noord en het Paracentrum besluiten na 14 november zelf in het verweer te komen tegen het wijzigen van de vliegroute boven de Vliehors. Raadslid Cees Hooyschuur (Texels Belang) laat tijdens een raadsvergadering op 2 december 2020 weten dat de organisaties €50.000,- aan het verzamelen zijn om een rechtszaak tegen de vergunning te kunnen betalen. Hooyschuur zegt ervan te balen dat de gemeente zich tot dan toe afzijdig heeft gehouden.
Bestuursrechter
Eind 2020 stappen de dorpscommissie, de ondernemersvereniging, De Krim, Kaap Noord en het Paracentrum daadwerkelijk naar de bestuursrechter. De gemeente haakt aan om de organisaties te ondersteunen. Het college heeft zich dan op het standpunt gesteld dat de geluidsbelasting van oefeningen boven de Vliehors niet hoger mag worden voor De Cocksdorp en Eierland dan de geluidsbelasting nu al is. Half januari 2021 laat het college in antwoord op vragen van Texels Belang weten wel te twijfelen of een juridische procedure succesvol zal zijn. Bij de bezwaarmakende partijen worden intussen vraagtekens gezet bij de metingen van geluid. Aangekaart wordt dat van straaljagers officieel geen geluidsdocumenten bekend zijn en dat de Vliehors niet te boek staat als luchthaven, waardoor het lastig is om te berekenen wanneer daar een maximum aan geluid is bereikt.
Begin maart behandelt de bestuursrechter in Haarlem de rechtszaak tegen de vergunning. Texels Ondernemers Platform TOP heeft zich inmiddels ook aangesloten. De ondernemersorganisatie voorziet serieuze problemen voor het toerisme en ondernemers op het eiland. Becijferd wordt dat 70 procent van de omzet op Texel (€700 miljoen per jaar waarvan €550 uit het toerisme) bedreigd kan worden als er meer geluidsoverlast boven het eiland ontstaat. De ontwikkelingen op de Vliehors staan volgens TOP ook haaks op het Toeristische Toekomstplan waarin de toekomst van het toerisme op Texel wordt beschreven, de natuurwaarden die zijn vastgelegd in Natuurnetwerk Nederland en op de werelderfgoedstatus die de Unesco in 2009 aan de Waddenzee heeft toegekend.
Half maart blijkt uit antwoorden van staatssecretaris Barbara Visser (Defensie) op Kamervragen van Gijs van Dijk uit Den Burg dat Defensie bij het aanvragen van de vergunning voor de Vliehors voorbij is gegaan aan een convenant dat burgemeester Joke Geldorp en staatssecretaris Henk van Hoof in 2002 in De Cocksdorp met elkaar sloten. Gemeente en Defensie spraken toen af periodiek overleg met elkaar te hebben over de Vliehors om de leefbaarheid op het noordelijk deel van het eiland te verbeteren en dat is bij het verplaatsen van het oefendoel en het wijzigen van de vliegroute niet gebeurd. De staatssecretaris schrijft in haar antwoord dat het omkeren van de vliegrichting boven de Vliehors zal "leiden tot een lichte geluidstoename op drie referentiepunten op de noordkop van Texel." Dat is volgens haar gebaseerd op berekeningen van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum. Volgens de staatssecretaris blijft het geluid "op de referentiepunten ruim binnen de vergunning.”
Verloren
Half april wordt bekend dat Texel de rechtszaak tegen het wijzigen van de aanvliegroute heeft verloren. Volgens de bestuursrechter is de vergunning van 14 november een kwestie van ruimtelijke ordening, omdat het gaat om het verplaatsen van een oefendoel. Geluid dat voortkomt uit ‘luchtgebonden activiteiten’ (oefeningen van straaljagers) wordt volgens de bestuursrechter gereguleerd via de Luchtvaartwet en niet via de ruimtelijke ordening. Half mei gaan de dorpscommissie en de ondernemersvereniging van De Cocksdorp/Eierland, vakantiepark De Krim, strandpaviljoen Kaap Noord en het Paracentrum in hoger beroep bij de Raad van State tegen de uitspraak van de bestuursrechter.
Geluid
Volgens Piet Standaart kan de geluidsbelasting van straaljagers niet zomaar buiten beschouwing gelaten worden. Hij wijst erop dat de geluidsbelasting is geregeld in een regeling voor beperking van de geluidshinder voor militaire luchtvaartuigen boven de Vliehors die in 2008 is opgesteld. Dat gebeurde toen in overeenstemming met het toenmalig ministerie van VROM. “Dat had meegenomen moeten worden in de vergunning die de ILT heeft afgegeven." Volgens Standaart heeft de minister van Defensie in 2013 ook aan de Tweede Kamer beloofd dat de F-35 binnen de gestelde geluidsnormen zou blijven. “Defensie moet die belofte aan de Tweede Kamer nakomen en waarmaken.”
De gemeente gaat niet mee in hoger beroep bij de Raad van State. Burgemeester Michiel Uitdehaag heeft eind maart gesproken met staatssecretaris Visser en daarbij is afgesproken om elkaar voortaan beter te gaan informeren zoals afgesproken in het convenant uit 2002. Volgens de burgemeester kan het meedoen aan het hoger beroep de hernieuwde samenwerking met Defensie in de weg staan.
Uitdehaag laat in een gesprek met de krant (begin april) weten dat de gemeente achteraf bekeken wel anders had kunnen handelen toen de vergunningaanvraag tussen 6 augustus en 17 september ter inzage lag. De urgentie van de zaak werd volgens hem op dat moment niet goed ingeschat. Onderzoek naar de vergunningaanvraag door de omgevingsdienst had – achteraf bekeken – ook specifieker uitgevoerd kunnen worden als in 2020 meteen goed was ingeschat wat er speelde. Volgens Standaart is het van belang om met het hoger beroep te voorkomen dat er in de toekomst door het wijzigen van de aanvliegroute, een toename van vliegbewegingen en de vervanging van de F-16 door de F-35 boven Texel een situatie ontstaat die niet meer om te keren is. Wanneer het hoger beroep speelt, is nog niet bekend.
Jeroen van Hattum