Schooltandarts door de jaren heen
Sinds in 1964 de eerste dental car in gebruik werd genomen, stopte de mobiele tandartspraktijk gemiddeld tweemaal per jaar bij de basisscholen. Dit jaar voor het laatst. Stichting Jeugdtandverzorging Texel, opgericht in 1960, stopt er mee. Een terugblik.
De geschiedenis van de schooltandverzorging op Texel begint in 1949, toen de gemeente toetrad tot de Stichting Schooltandverzorging Den Helder. Verschillen van inzicht over de behandeling en een reorganisatie leidden er in 1957 toe dat de samenwerking werd beëindigd. Op 8 april 1960 werd de Stichting Schooltandverzorging op Texel opgezet door burgmeester C. de Koning en huisarts H. Schalkwijk, een samenwerking tussen de gemeente, het Ziekenfonds, het Witte Kruis en de basisscholen op het eiland.
Het duurde tot 1963 alvorens het op gang kwam. Aanvankelijk stelde de schooltandtandarts zijn apparatuur op in het hoofdenkamertje van school en deed daar zijn werk, maar al snel vanuit een mobiele praktijk: de dental car.
In maart 1964 werd deze officieel in gebruik genomen. De gebeurde in aanwezigheid van onder andere de burgemeester. Hij schetste de langdurige en vaak moeizame voorbereidingen. De aanschaf van de wagen (kosten 44.000,- gulden) was mogelijk dankzij een lening van het Ziekenfonds. Het chassis was geleverd door de firma Jan Reij, die bij de bouw samenwerkte met overkantse bedrijven. Het resultaat was een dental car die op de Rai grote bewondering oogstte. De wagen was voorzien van “de meest moderne tandheelkundige installatie”.
De schooltandverzorging was een grote vooruitgang. Daarvoor bezocht slecht een gering percentage van de kinderen regelmatig de tandarts. De ervaring had geleerd dat zonder regelmatige tandheelkundige verzorging het tandbederf zich ongestoord voortzette en aan gebitten onherstelbare schade toebracht. Dat de tandartswagen voortaan op school kwam, bood ouders het voordeel dat ze niet meer met hun kinderen naar de tandarts in Den Burg of Den Helder hoefden te gaan. Bovendien hadden de ouders de zekerheid dat hun kinderen onder regelmatig tandheelkundige toezicht staan.
De schooltandverzorging was erop gericht tandbederf in het blijvende gebit te voorkomen. Vaak was het melkgebit al zodanig aangetast, dat om technische redenen en vanwege tijdgebrek alleen ingrepen werden gedaan om infectie van het blijvend gebit te voorkomen.
Angstige kinderen mochten zelfs meekijken hoe een klasgenootje werd behandeld
“Tandartsen Rijkaard en Ten Hool zullen met medewerking van de assistente mej. A. Ran - die de wagens tevens chauffeert – ongetwijfeld plezierig met de dental car werken."
In eerste instantie werden kinderen van de eerste tot de vierde klassen (nu groep drie tot en met zes) van alle basisscholen behandeld. De achterstand die was opgelopen doordat er enkele jaren geen schooltandverzorging was, was groot. Bij 838 kinderen moesten 2400 vullingen aangebracht, per kind bijna drie. Het was nog maar de vraag of bij alle kinderen dit schooljaar twee behandelingen konden worden gegeven.
Het was in die tijd niet best gesteld met de kindergebitten. In 1913 verliet 37 procent van de kinderen de basisschool met een gaaf gebit. Het ging bergafwaarts toen er meer werd gesnoept en “zachte spijzen” werden gegeten en zuurproducerende bacteriën in de tandplaque de kans kregen “hun vernietigende werk” te doen.
Met als gevolg dat in 1971 minder dan één procent van de kinderen de basisschool met een gaaf gebit verliet. Zegge en schrijve één leerling: de 12-jarige Frits van der Gracht. Hij was de enige van de 200 kinderen die de Texelse schooltandverzorging “afleverde”.
“Het is tragisch dat de kindergebitten er zó slecht aan toe zijn, uitsluitend als gevolg van hedendaagse voedingsgewoonten en slechte mondhygiëne”, vertelde tandarts J.P. Rijkaard. Aan het herstelwerk aan al die kindergebitten had hij meer dan een volledige dagtaak. Rijkaard noemde de toestand van kleutergebitten op Texel uitzichtloos slecht. “De helft van de kleutergebitten is totaal onbehandelbaar.”
Meerdere keren per dag tanden poetsen, niet met snoepjes naar bed gaan en op verjaardagen niet trakteren op snoepgoed. Het gebeurde wel, maar lang niet door alle kinderen. “Er zou al veel gewonnen zijn als mensen zich realiseren dat ze na ieder snoepje hun gebit blootstellen aan een “zuuraanval”. Die kan goeddeels teniet worden gedaan door het spoelen van de mond en/of het eten van een appel of wortel.”
Nadrukkelijk pleitte de tandarts ook voor fluoridering van het drinkwater. Bijna boos werd hij toen hij las hoe sommige raadsleden tekeer gingen tegen de fluoridering. Uit onderzoek bleek namelijk dat het aantal te vullen gaatjes met 30 procent terugliep en het aantal te trekken kiezen zelfs met 70 procent.
De schooltandverzorging op Texel kende z’n ups en z’n downs. Dieptepunt lag rond 1974, toen er nog maar één ronde per jaar werd gemaakt. In 1975 brachten tandarts en stichtingsvoorzitter Hans de Winter en (later) Gert Jan van der Meent daar verandering in. In dat jaar werden de gebitten van alle Texelse kinderen gesaneerd. Van de 1550 leerlingen in het basisonderwijs werden 1440 melktanden en -kiezen en tachtig blijvende tanden en kiezen getrokken.
In 1976 werd een nieuwe dental car in gebruik genomen. De oude werd nadien als camper verkocht op de Lions-veiling
Het ging weer de goede kant op met de kindergebitten. De sociale tandheelkunde op Texel stak in de periode ‘76/’77 zelfs positief af bij de rest van Nederland. 1462 (eerste ronde) en 1470 (tweede) kinderen namen er aan deel, slechts 29 kinderen niet. Er werd dat schooljaar tandsteen verwijderd bij 46 kinderen, gepolijst bij 97 leerlingen, 445 kregen poetsinstructie en 451 mondreiniging. In 1983/1984 werden bij 1398 kinderen 236 melktanden en 16 blijvende tanden verwijderd.
Bij het 25-jarig jubileum van Stichting Schooltandverzorging Texel in 1985 vertelde De Winter dat de jeugd op Texel gemiddeld een beter gebit heeft dan elders en makkelijker naar de tandarts gaat. Van de circa 1500 kinderen die worden gecontroleerd zijn er nog geen tien die de stoel niet in durven. Voor angstige kinderen werd de tijd genomen en ze mochten zelfs meekijken hoe een klasgenootje behandeld werd. “Dan kunnen we bij de volgende halfjaarlijkse controle een nieuwe poging wagen.” Veel aandacht werd besteed aan preventie. Kinderen die een beugel nodig hadden werden door de jeugdtandarts doorverwezen naar een orthodontist.
Was het niet de kwaliteit van de tanden en kiezen die zorgen baarden, dan was het wel de bekostiging van de Texelse schooltandverzorging. In de Kop van Noord-Holland was de schooltandverzorging twee jaar daarvoor opgeheven. Het Rijk had begrip voor de wens van Texel de dienst op het eiland te houden, maar het verzoek Texel voor de jeugdtandverzorging als aparte regio aan te merken, vond in Den Haag nog niet direct weerklank.
Doordat het Ziekenfonds niet meer mocht deelnemen draaide de stichting vanaf 1988 jaarlijks met een verlies van 12.000 gulden. De toenmalige wethouder en voorzitter wees op het grote belang van het voortbestaan van de jeugdtandverzorging. Bij opheffing zou het tandartsbezoek onder de jeugd waarschijnlijk teruglopen met 20 à 25 procent. De gemeenteraad werd gevraagd bij te springen.
In 2002 zag het er wederom somber uit. Maar in 2003 maakte de jeugdtandverzorging onder de vlag van de nieuwe Stichting Jeugdtandverzorging Texel een doorstart. Belangrijke verandering was dat het college niet meer in het bestuur was vertegenwoordigd en dat de tandartsen niet meer in loondienst waren, maar als zelfstandig ondernemer hun werk gingen doen. Met andere wijzigingen kon de stichting een financieel gezond beleid voeren en slagvaardiger te werk gaan. Eén van de gestelde doelen was de aanschaf van een nieuwe dental car, kosten circa €130.000,-. Van de oude werd gevreesd dat deze niet meer door de APK-keuring zou komen.
De campagne voor een nieuwe dental car was succesvol, de derde op Texel kwam er in 2005. Deze werd bij de Kompasschool feestelijk in gebruik genomen. Leerlingen stapten een spiksplinternieuwe wagen binnen, voorzien van de modernste apparatuur, zoals een röntgenapparaat en een sterilisator. De toekomst was voorlopig weer veilig gesteld.
Maar dit jaar valt het doek voor de dental car definitief. Tot de zomervakantie kunnen kinderen (nog zo’n 350 à 400) er terecht, daarna stopt het. De Stichting Jeugdtandverzorging kampt al jaren met een exploitatietekort. Dat heeft meerdere oorzaken. Zoals een afnemend kindertal en beter verzorgde gebitten (waardoor minder gaatjes hoeven te worden gevuld.
Ook de komst de gespecialiseerde kindertandarts Jolanda Krijnen, die in 2009 haar praktijk World Kids in De Zandkoog opende en inmiddels is gevestigd aan de Elemert, is van invloed.
De kinderen die gebruik maakten van de dental car, kunnen terecht bij World Kids of één van de andere tandartspraktijken op Texel.
Gerard Timmerman
