Idealen drijfveer van Jaap Vlaming
Met zijn vertrek als wethouder kwam er vorige week een eind aan de lange politieke loopbaan van Jaap Vlaming (73) uit Den Burg. Hij werd in 1990 raadslid voor GroenLinks en bekleedde diverse functies waarbij zijn idealen de boventoon voerden.
Het was ooit een bepalend moment voor de jonge Jaap Vlaming. Op zijn zestiende werkte hij nabij ’t Stappeland bij De Koog in de bollen en tijdens het werk ging het over nieuwe huisjes voor toeristen die op ’t Stappeland zouden komen. De huisjes zouden mooier worden dan het gemiddelde huis van een Texelaar in die tijd en er zou ook nog van alles bijkomen aan voorzieningen tot mogelijk een subtropisch zwembad aan toe. Bij de op Oost geboren en getogen Jaap Vlaming leidde het tot de vraag in hoeverre het toerisme op een bepaalde plek eigenlijk goed kan blijven gaan zonder dat er bij plaatselijke bevolking weerstand of zelfs aversie tegen gasten kan ontstaan. “Als toerist voel je het zelf ook meteen of je welkom bent of dat bewoners ze je liever zien gaan dan komen. Dat laatste is iets wat je eigenlijk moet zien te voorkomen.”
Het was een gedachte die hem bijbleef toen hij in 1990 voor het eerst raadslid werd in de Texelse gemeenteraad. Jaap was destijds al meerdere jaren politiek actief na zijn werk als ontwikkelingswerker in Kameroen. Hij was lid van de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en kwam in 1980 – na de fusie van de ARP, CHU en KPV – bij het CDA terecht. Jaap stuurde per brief vragen aan het hoofdbestuur van het nieuwe CDA over standpunten met betrekking tot gelijkheid, kreeg nooit antwoord en stapte over naar de Evangelische Volkspartij die 1981 ontstond. Dat deden in die tijd meer progressieve leden van de voormalige ARP die zich bij de EVP beter thuis voelden dan bij het CDA. Jaap zat een paar jaar in de landelijke partijraad van de EVP en hij werd in 1986 namens de EVP actief in de steunfractie van de toenmalige PSP op Texel waarvoor Peter Bakker in de gemeenteraad zat. “De EVP bestond op Texel destijds uit vijf mensen en onze visie sloot goed aan bij de PSP op Texel.”
GroenLinks
In 1990 ontstond landelijk GroenLinks na een fusie tussen de PSP, de EVP, de PPR en de CPN waarna op Texel de PSP en de EVP samen verder gingen als GroenLinks. Peter Bakker had er toen al acht jaar als raadslid op zitten en liet de ruimte aan Jaap om lijsttrekker van het nieuwe GroenLinks te worden. De nieuwe partij haalde in 1990 meteen twee zetels op Texel, waarna de twee samen voor GroenLinks in de gemeenteraad kwamen. Het leidde voor Jaap tot een politieke loopbaan die hij in 1990 vermoedelijk ook niet voorzien had. Tot 1998 zat hij samen met Peter in de gemeenteraad. Van 1998 tot 2002 vormden hij, Peter en Arthur Oosterbaan een driekoppige fractie waarbij GroenLinks deelnam aan de coalitie (met Texels Belang en CDA) en Peter tevens wethouder was. Dat was nog het oude monistisch stelsel waarbij de wethouders tevens raadsleden waren. In 2002 nam Jaap afscheid als raadslid, werd benoemd tot Lid in de Orde van Oranje Nassau voor zijn inzet als raadslid en hij werd voorzitter van GroenLinks op Texel wat hij acht jaar bleef. Daarnaast bleef hij actief in de steunfractie van GroenLinks.
'Achter stuur kruipen als je iets wil en niet gaan zitten schreeuwen op de achterbank'
Eind 2012 keerde hij terug in de gemeenteraad, nadat Rikus Kieft was gestopt als raadslid. Jaap keerde niet terug in de raad om “het licht uit te doen” zoals hij het zelf omschrijft, maar ging er opnieuw vol gas tegenaan en was bij de verkiezingen van 2014 wederom lijsttrekker. Bij de verkiezingen van 2018 leek hij met een lagere plek op de kieslijst ruimte voor een nieuwe lichting te maken, maar kwam toch opnieuw in de gemeenteraad nadat Sander van Knippenberg wethouder voor GroenLinks was geworden.
Donderdag 24 januari 2019 werd Jaap zelf wethouder na het vroegtijdig vertrek van Van Knippenberg. “Hij belde me op dat hij wilde gaan stoppen. Ik heb gezegd dat hij er minstens een nacht over moest slapen, vervolgens bleef hij bij zijn standpunt en kwam de vraag wie hem moest opvolgen.” Er was dat weekend een bijeenkomst van de Texelse afdeling van GroenLinks waar Jaap liet weten dat hij bereid was de kar te trekken. Hij had het ook thuis overlegd met zijn vrouw Joke waar Jaap aanvankelijk voorhield dat het wethouderschap “minstens dertig uur in de week zou zijn.” Dat werd in de praktijk zo ongeveer het dubbele wat tijdens het interview door Joke nog wel even wordt aangestipt.
Bewoners
Al de jaren als politicus bleef voor hem voorop staan dat niet alles in het teken van het toerisme kon staan, maar dat er ook oog moest zijn voor de belangen van bewoners. “Als voorbeeld nam ik voor mezelf vaak vissers van dorpen aan de Spaanse oostkust. Die waren als gevolg van het toegenomen toerisme vervreemd geraakt van hun eigen woonplaats. Zoiets mocht hier niet gebeuren en dat is voor mij een belangrijke drijfveer geweest om de politiek in te gaan.” Anders verwoord in de vaak fraaie beeldtaal waar Jaap om bekend staat. “Als je denkt dat er iets niet goed gaat, moet je niet gaan zitten schreeuwen op de achterbank van een bus, maar dan moet je naar voren gaan en zelf aan het stuur proberen te komen om te gaan sturen. Dat heb ik gedaan. In mijn ogen was het geluk van de bevolking ook van belang. Toeristen verbinden niet, die komen en gaan, tenzij je er bijvoorbeeld met eentje trouwt. De mensen die in een gebied wonen, maken wel met elkaar de verbinding en die zorgen ervoor dat er een samenleving is.”
Wereld
De ontwikkelingswerker en de politicus lagen bij Jaap intussen geregeld in elkaars verlengde. De afgelopen dertig jaar vroeg hij in de raad meermalen aandacht voor gebieden elders op de wereld wanneer die door een ramp waren getroffen. “In feite is de wereld één groot dorp waar je voor elkaar hoort klaar te staan. Als iemand aan de andere kant van het dorp pijn heeft, kun je niet niets doen. Anders kun je andersom ook geen hulp verwachten als je zelf een keer in de problemen zit. Je hoort er voor elkaar te zijn.” Hetzelfde gedachtegoed lag ook ten grondslag aan de inzet voor een duurzamere samenleving op Texel en daarmee een minder grote belasting op de eigen of andermans omgeving. Het uitte zich in de beginjaren van GroenLinks in menig eigen rapport of toekomstvisie om naar te handelen al werd dat na 2002 en de veranderingen in het politieke bestel (duaal in plaats van monistisch) wel wat minder.
Het bestaan van wethouder bleek een geheel ander metier dan het bestaan van raadslid en daar moest hij vanaf januari 2019 even zijn weg in zien te vinden. “Vergelijk het met een restaurant. Als raadslid loop je bij de tafeltjes, bedien je de gasten en geef je aan de keuken door wat er gemaakt moet worden. Als wethouder ben je de kok in de keuken en ben je bezig om met de ingrediënten te maken wat er wordt doorgegeven. Dan heb je ook eigenlijk veel meer contact met de bediening dan met de gasten en dat is even wennen.” Het sociaal domein en het IJslands Model vielen de afgelopen 1,5 jaar onder zijn verantwoordelijkheid en daar had hij affiniteit mee. “Het sociaal domein is erop gericht om mensen binnenboord te houden om te voorkomen dat er zoekacties moeten worden gehouden als er iemand overboord slaat. Dat is preventief werken in plaats van curatief en dat sprak me zeer aan.” Neemt niet weg dat het sociaal domein een complex dossier is met tal van afspraken tussen de gemeenten in Noord-Holland Noord en een scala aan hulpverleningsinstanties.
IJslands Model
Hij is lovend over het IJslands Model omdat dat jongeren de kans biedt zich te ontwikkelen en activiteiten te ondernemen zonder dat daarbij alcohol en drugs om de hoek hoeven te komen kijken. “En het zal gerust nog wel even duren voordat er veranderingen zichtbaar zijn. Maar neem het roken; vroeger kon je overal roken en had je in de bioscoop reclames voor sigaretten. Nu wordt er binnen bijna nergens meer gerookt en ga je buiten staan als je wil roken. Het kan dus veranderen. We hadden laatst een bijeenkomst van de gemeenten die meedoen aan het IJslands Model en daar vertelde de burgemeester van Reykjavik (hoofdstad IJsland, red) dat ze daar na acht jaar pas de eerste resultaten konden merken.” Als wethouder had hij ook sport en cultuur onder zijn hoede, al had hij op het gebied van sport wel zijn voorbehoud ten opzichte van het prestatiegerichte. "Ik vind het mooi als je in beweging bent, maar met het competitieve heb ik wat minder." Minpuntje was een motie van afkeuring die hij in 2019 kreeg van de raad, nadat was gebleken dat de nieuwe TXL sporthal anders was ingericht dan de raad had gedacht. Jaap was net wethouder, maar politiek verantwoordelijk voor de nieuwbouw van de sporthal, dus hij incasseerde ook de politieke tik op de vingers.
Bij de ijsbaan in Den Burg was het voor hem een kwestie van geven en nemen (Jaap was tegen parkeren op de ijsbaan, maar ontbrak toen het onderwerp in het college werd besproken) en hij kon zich goed vinden in de verhoging van het tarief van het Texelvignet voor 2020. Niet om toeristen op hogere kosten te jagen, maar wel om de kosten voor mobiliteit en wegen op de juiste plek neer te leggen. "Anders had de OZB mogelijk verhoogd moeten worden, maar dan leg je de kosten bij iedereen en nu leg je ze bij bij de gebruikers van de wegen." Kort na de zomer kwam het wethouderschap onder druk te staan, nadat GroenLinks coalitiegenoten Texels Belang en VVD had beticht onbetrouwbare partners te zijn. Dat ging toen over de regionale energiestrategie en in het verlengde daarvan de plannen voor de zonneweide aan de Pelikaanweg waar recent een streep doorheen werd gezet. In zijn rol als wethouder volgde Jaap de kwestie op afstand al vond hij het jammer om te zien dat de boel daadwerkelijk uit elkaar klapte. “Het had anders kunnen lopen als er meer ruimte was geweest om naar elkaar te bewegen en als die ruimte elkaar ook was gegund, maar dat is helaas niet het geval geweest.” Omdat GroenLinks het collegeprogramma niet had opgezegd, was er volgens Jaap geen reden om te vertrekken als wethouder, maar daar kwam toch een einde aan toen Texels Belang en VVD met de PvdA met elkaar in zee gingen en Remko van de Belt (PvdA) naar voren schoven als nieuwe wethouder.
Ontslag
Jaap restte weinig anders dan zijn ontslag aan te bieden in de raadsvergadering van 21 oktober. Als gevolg van de coronacrisis was het op dat moment een sober afscheid (al werd er wel even geschorst om Jaap te bedanken) waardoor hij na dertig jaar politiek vrij abrupt van het toneel verdween. Jaap lijdt er niet onder. "Ach, voor het eerst in ongeveer veertig jaar heb ik een keer geen bestuursfuncties en dat is ook wel eens prettig.” Wachtgeld is geen issue. Jaap is al een tijdje gepensioneerd en komt dus niet in aanmerking voor wachtgeld; dat is er voor afgetreden of vertrokken wethouders om de tijd naar een nieuwe baan te kunnen overbruggen. Hij kijkt over het algemeen met tevredenheid terug. Als hij niettemin één ding mocht overdoen, zou hij zich meer toeleggen op planologie in combinatie met sociologie. "Zoiets is er niet, maar als je die twee richtingen met elkaar combineert kun je met de manier waarop je een omgeving inricht ook vorm geven aan de wijze hoe je je maatschappij inricht. Dan kom je ook weer op de vraag hoe je met toerisme omgaat zodat dat goed blijft samengaan met het gebied waar je leeft.”
Jeroen van Hattum