"Gave architectuur en inrichting"
De Waalder kerk is opgenomen in de gemeentelijke monumentenlijst. Daartoe heeft het college van b en w op advies van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit besloten. “Daar zijn we blij mee”, meldt het bestuur van de protestante gemeente Waal-Koog-Den Hoorn.
De kerk verving de in de Tweede wereldoorlog beschoten en uitgebrande neo-Romaanse zaalkerk en staat deels op de keifundering van zijn middeleeuwse romaanse voorganger. Op een kaart uit 1584 staat de kerk met toren vlak achter de zeedijk. De Waal is een uit de middeleeuwen stammende nederzetting achter een in 1436 aangelegde dijk, die lange tijd de oostelijke begrenzing vormde van Texel.
Wederopbouw
De bouw van de huidige kerk werd in 1952 voltooid, de toren (eigendom van de gemeente) is van 1961. Een kerk uit de wederopbouw, maar de vorm, een ontwerp van architectenbureau J.W.H.C. Pot en J.F. Pot-Keegstra, is bijzonder.
Na een verzoek van de kerkvoogdij om de kerk op de monumentenlijst te plaatsen, schreef monumentendeskundige Gerrit Vermeer de “redengevende beschrijving Waardebepaling Nederlands Hervormde kerk te De Waal”. Zijn conclusie: “Bij dit kerkgebouw vormen architectuur en inrichting een dermate gaaf en overtuigend geheel, dat deze in samenhang bewaard zouden moeten blijven.”
De hoge esthetische kwaliteit is volgens dit rapport gelegen in het ver doorgevoerde schema van cirkels, vierkanten, achtkanten en Grieks Kruis, de klassiek religieus-symbolische vormen.
Het sober materiaal- en kleurgebruik van de buitenkant geeft het gebouw een wat kil, gesloten en rijzig voorkomen. In tegenstelling tot het interieur dat door de grote ramen en het witgeschilderde muurwerk juist een open, lichte indruk en door de langgerekte achthoekige grondvorm en stoffering een intiem en besloten karakter geeft. Het meubilair van de kerk vormt een onlosmakelijk geheel met de architectuur.
Kroonluchters en orgel dissonant
Enige dissonant is de verlichting van de kerk. De klassieke koperen kroonluchters detoneren met de rest van het interieur, evenals het door organist Cees Schenk gebouwde kabinetorgel.
De kerk staat op een stedenbouwkundig belangrijke plaats in het dorp en vormt een markant punt in de eeuwenoude landschappelijke structuur. Vanuit een hoogte ziet de kerk uit over het dorp.
De kerkmuur geniet sinds de jaren ‘90 al expliciet bescherming als gemeentelijk monument en vormt met de hoogte en de kerk een onlosmakelijk geheel. Bij het totaal hoort ook het lijkbaarhuisje, dat dezelfde bescherming zou moeten genieten als het kerkgebouw.
Wat voegt plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst toe? Het kerkbestuur: “Meer aandacht voor de schoonheid van de kerk, er kan een beroep worden gedaan op subsidies en betere bescherming en ongewijzigd behoud van dit stukje cultureel erfgoed.”
Veel kerkdiensten worden er niet meer gehouden, maar het dorp wil hem niet kwijt en ijvert om er andere activiteiten in te houden, zoals concerten en exposities.
De onderhoudsstaat van de kerk is niet optimaal, maar gemiddeld goed, zo blijkt uit het rapport van Monumentenwacht. Achter de schermen praat de gemeente met de kerkbesturen over het afstoten van de kerktorens. De kerkbesturen zitten daar niet echt op te wachten, vooral uit het oogpunt van het onderhoud op de lange termijn.
