Licht gloort in donker Waaghoekje

De Waag; ooit een eyecatcher in Den Burg, maar al jarenlang verworden tot een verlaten pishok in een verdomhoekje van de Vismarkt. Grootse plannen ten spijt is het rijksmonument nog altijd niet hersteld en nu is er opnieuw meer geld nodig voor de restauratie.

De Vismarkt, als pleinvormige ruimte met een overdekte markt, is aanwezig op de eerste kadastrale kaart van Den Burg tussen 1811 en 1832. Volgens het monumentenregister is het huidige gebouw (pas) in 1833 als overdekte visbank gebouwd. Van die constructie lijkt nu - bijna 200 jaar verder - weinig meer over. Hoewel de vorm behouden is, is er roofbouw op het pand gepleegd met als meest ingrijpende verandering de verbouwing van 1993. In een zeer uitgebreid onderzoek kijkt bouwhistoricus Steven Kalverdijk hier iets anders tegen aan. Hij schrijft: "De constructie heeft hoge monumentwaarde vanwege het originele materiaal dat nog aanwezig is, dan wel omdat het vervangen is conform de oorspronkelijke opzet. Tot de constructie behoren: de gemetselde pijlers, afgedekt met houten afdekkers, muurplaten en een eenvoudige ziende kapconstructie en dakoverstek. De kapconstructie is het samenstel van eenvoudige A-spanten, hoekkepers, (rondhouten) trekbalken en daksporen."

De bogen die ooit open waren, zijn opgevuld met trespa en omdat men er ooit een zolder in heeft gemaakt, zijn er kille houten balken aangebracht. De buitenkant is in gebruik als onofficiële fietsenstalling en bovendien de stallingsplaats van de afvalcontainers van bewoners en ondernemers in het centrum. In de huidige staat vraagt men zich wel eens hardop af of het de investering nog waard is. In 2016 werd €25.000,- gevraagd voor het slopen van de toiletten en reparatie van onder meer metselwerk. In november 2018 werd €33.000,- begroot voor de complete renovatie en nu vraagt het college de gemeenteraad om nog eens €78.000,-, waarmee het bedrag vanaf 2016 inmiddels uitkomt op €136.000,-. De vraag of je er niet beter 'per ongeluk' een vrachtwagen tegenaan kunt laten rijden, is meerdere malen gesteld, maar vanuit historisch oogpunt één die met 'nee' beantwoord dient te worden. Vanuit financieel oogpunt moet er uiteraard wel gekeken worden naar het gebruik van het gebouw in de toekomst.

Winterterras

Maarten Overtoom van het betrokken GeO Architecten vertelt enthousiast over 'De nieuwe Waag'. "Steven (Kalverdijk red.) heeft het historisch kader zeer goed in kaart gebracht en we kunnen stellen dat er in het verleden ondeskundige werkzaamheden hebben plaatsgevonden (onder meer verkeerd cement gebruikt red.) die het bouwwerk geen goed hebben gedaan. Met oog voor de historie zijn we aan de slag gegaan. De Waag krijgt zijn open karakter terug, waarbij de dichte panelen worden vervangen door glas. De kopse muren worden weer in originele staat teruggebracht, dus met openingen", vertelt Overtoom. In het rapport van Kalverdijk staat hierover: "Deze waren vermoedelijk in 1896 voorzien van een vee-bascule; een weeginrichting voor het wegen van vee, metalen, et cetera. De openingen tussen de pijlers zullen dan voorzien zijn van tralies om de weeginrichting te beschermen."

De tralies verdwijnen nu weer uit het beeld, waardoor De Waag het karakter terugkrijgt van de absolute beginperiode van het gebouw dat niet per se gebruikt werd voor het verhandelen van vis, maar ook voor andere marktproducten als groenten en vlees. "Het had een open karakter. Men sprak over een bouwwerk, niet over gebouw. Veel meer dan een fraaie overkapping was het niet. Die historie gaan we laten zien, maar met de mogelijkheden van nu. Met een verbinding met de markt in de zomer, waarbij bijvoorbeeld lokale producten kunnen worden uitgestald en waar men in de winter kan genieten van een kop koffie op het verwarmde terras", vervolgt Overtoom. De commissie Ruimtelijke Kwaliteit heeft bij de advisering over de plannen meegewogen dat het bouwwerk te exploiteren moet zijn.

Stroperig

De afgelopen jaren heeft de redactie van de Texelse Courant meerdere malen vragen gesteld over De Waag, mede vanwege het stroperige proces. Ook het beantwoorden van vragen over de kwestie verliep verre van soepel. In 2013 werd er een wedstrijd uitgeschreven waarbij men plannen kon indienen voor herbestemming van het Waaggebouw, dat toen nog in gebruik was als openbaar toilet. In 2014 werd de toiletvoorziening er definitief uitgesloopt en sindsdien staat het leeg. Verbouwingen werden opgeschort, de gemeente lag in de clinch met een ondernemer die De Waag ook wilde hebben en in maart 2017 leek er dan eindelijk beweging. De binnenkant van het gebouw werd gesloopt, om de verbouwing drie weken later toch weer op te schorten.

"Tijdens de eerste werkzaamheden die recent plaatsvonden, bleek volgens de gemeente dat de hoofdconstructie van het gebouw op een aantal plekken moet worden versterkt. Op het moment wordt onderzocht hoe dat het beste kan worden opgepakt. In april is hierover meer duidelijkheid, tot die tijd zijn de werkzaamheden opgeschort", schrijft deze krant op 22 maart 2017. In november 2018 wordt duidelijk dat meer geld nodig is, namelijk €33.058,- exclusief BTW (€40.000,- inclusief). De stabiliteit van het bouwwerk liet ernstig te wensen over. Sinds dat moment bleef het stil.

Omdat ook de redactie zich afvroeg hoe het nu zat, bleef men regelmatig vragen stellen, waarbij een ambtenaar van de gemeente toezegde de redactie in contact te brengen met de bouwhistoricus en de architect. Onder die afspraak stemde de redactie ermee in om te wachten met publicatie, maar ook hier gingen weer zo'n drie maanden overheen. In aanloop naar de gemeenteraadsvergadering kwam een - andere - ambtenaar weer in de lucht. Die wilde graag meewerken met een mooi stuk in aanloop naar de gemeenteraadsvergadering van 26 februari. Het tekent het dossier 'De Waag', waarbij vragen vaak traag worden beantwoord en het lijkt of de gemeente ook niet goed weet wat zij aan moet met het dossier.

Fouten in verleden

Oorzaken van de steeds de kop opstekende vertraging zijn veelal fouten bij werkzaamheden in het verleden, daar is het historisch rapport zeer duidelijk over. Zo staat er: "Bij later herstel is modern cement toegepast. De vernieuwde cementvoegen zijn te hard voor de zachtere bakstenen waardoor deze voortschrijdende schade vertonen. Het oorspronkelijke type voeg kon niet bepaald worden, maar zal niet de platvolle voeg geweest zijn zoals nu aanwezig is." Ook het gebruik als openbaar toilet heeft het bouwwerk geen goed gedaan. Aan de andere kant horen deze zaken ook bij de historie van De Waag, waarin de gemeente meerdere malen met de bestemming en het nut van het Waaggebouw heeft geworsteld. Op 2 maart 1905 schrijft de Texelse Courant al: "De heer Dikkers herinnert er aan in de vorige vergadering te hebben gezegd het wel wenschelijk te achten ter vergrooting van het marktterrein, het waaggebouwtje, dat toch niet zoo nodig is, weg te breken. De Voorz. antwoordt hierop, dat het gebouwtje goede diensten verleent voor het opbergen der markthekken, ook de bascule zou dan een andere plaats moeten hebben, terwijl hem van verschillende zijden reeds werd medegedeeld, dat men het zou betreuren, indien dat eigenaardige gebouwtje werd weggenomen."

Een blik in het archief van de Texelse Courant leert dat De Waag een hoop tegenslag heeft gekend en meerdere malen gesloopt dreigde te worden. De Waag zal ook dit wel overleven.

Job Schepers