Gezonde omgeving jeugd creëren
Een gezonde omgeving creëren voor jongeren met mogelijkheden om de tijd zinvol te besteden. Het is in het kort de gedachte achter het IJslands Preventiemodel dat enige tijd geleden op Texel zijn intrede heeft gedaan. Een nadere beschouwing.
Jeugd die vroeg begint met drinken, op jonge leeftijd voor het eerst dronken raakt en op jonge leeftijd verdovende middelen probeert. Het is eigenlijk niets nieuws op Texel en juist dat is - bezien vanuit het IJslands Preventiemodel - misschien ook meteen het grootste euvel. Het wordt als normaal beschouwd om in de pubertijd (veel) te drinken en drugs te gebruiken, hetgeen al menigmaal is bevestigd in onderzoeken naar de gezondheid van jongeren op Texel.
Zo ook in een recent onderzoek dat in oktober 2018 onder 310 Texelse jongeren in de derde en vierde klas van het voortgezet onderwijs werd gehouden en waarvan de resultaten afgelopen donderdag tijdens een bijeenkomst op het gemeentehuis in Den Burg werden gepresenteerd. Dat onderzoek geldt als een nulmeting voor het IJslands Preventiemodel dat in 2018 op Texel zijn intrede heeft gedaan.
Een kwart van de Texelse jongeren had volgens de uitkomsten van het onderzoek voor hun veertiende al wel eens alcohol gedronken en gemiddeld acht op de tien Texelse jongeren drinkt alcohol. Gemiddeld drie op de tien jongeren waren tijdens de onderzoeksperiode (oktober 2018) in een periode van dertig dagen daarvoor een keer dronken geweest.
Intussen duikt in dezelfde onderzoeken ook het beeld op dat lang niet elke jongere op Texel lekker in zijn of haar vel steekt, dat jongeren op Texel zich vaak somber of eenzaam voelen en dat er ook relatief vaak aan zelfmoord wordt gedacht. Tijdens de presentatie werd aangegeven dat dat cijfers zijn die zorgen baren.
Dat de Texelse jeugd zich soms verre van gelukkig voelt, kwam in 2017 al redelijk zorgwekkend naar voren uit een onderzoek van de GGD. Een kwart van de ondervraagde jongeren zei zich toen psychisch ongezond te voelen. Uit het nieuwe onderzoek dat in oktober 2018 werd gehouden komt een soortgelijk beeld naar voren. Driekwart van de ondervraagden zegt in dat onderzoek een (hele) goede lichamelijke gezondheid te hebben, maar een kwart denkt daar anders over. Als het gaat om de geestelijke gezondheid geeft 71,4 procent van de ondervraagde Texelse jongeren aan dat die goed is. Bij de overige 28,6 procent gaat het naar eigen zeggen niet goed met de geestelijke gezondheid. De leerlingen (merendeel op de OSG) was vooraf nadrukkelijk gevraagd het onderzoek serieus in te vullen, omdat het vermoeden bestond dat er in 2017 een loopje met het GGD-onderzoek was genomen.
Aan de hand van de resultaten kwam donderdagavond in het gemeentehuis de vraag op tafel wat er moet gebeuren om de jeugd beter in het vel te laten steken. Daarvoor moet, zo bleek tijdens de avond, de komende jaren meer gebeuren dan er nu al gebeurt voor de Texelse jeugd. Het was een bijeenkomst die door ongeveer vijftig Texelaars werd bezocht.
Een van de gedachten achter het IJslands Preventiemodel is het terugdringen van het alcohol- en drugsgebruik, maar dat is een deel van het geheel. Algemene gedachte achter het model is dat er voor de jeugd vooral een gezonde omgeving zou moeten ontstaan met voldoende activiteiten om de vrije tijd zinvol te kunnen besteden, zodat het gebruik van drank en drugs van lieverlee naar de achtergrond geraakt. Andere gedachte is dat zoveel mogelijk mensen een bijdrage leveren, zodat er ook maatschappelijk van lieverlee anders tegen het gebruik van alcohol, sigaretten en verdovende middelen aangekeken gaat worden.
Dat zijn ideeën die voortkomen uit de praktijk op IJsland waar in de jaren negentig soortgelijke problemen onder de jeugd speelden. Daar gingen in 1998 de alarmbellen af toen 42 procent van de jongeren van 15 en 16 jaar oud aangaf de afgelopen dertig dagen wel eens dronken te zijn geweest. Dat percentage was in 2018 gedaald tot 6 procent. Het aantal jeugdige rokers op IJsland daalde van 23 procent in 1998 tot 2 procent in 2018. Het gebruik van cannabis onder IJslandse jongeren ging omlaag van 17 procent in 1998 tot 9 procent in 2004.
Tot het eerste kwartaal van 2021 doen sinds vorig jaar in Nederland zes gemeenten mee aan een pilot van het ministerie van Volksgezondheid om het IJslands Preventiemodel hier van de grond te krijgen. Dat zijn naast Texel de gemeenten Urk, Sudwest-Fryslan, Hardenberg, Amersfoort en de zogeheten Kempengemeenten in Brabant. Zij maken gebruik van een methode die een IJslands onderzoeksinstituut in Reykjavik (Icelandic Centre for Social Research and Analysis) op basis van de eigen ervaringen op IJsland heeft opgesteld.
Daar zijn sinds de jaren negentig diverse maatregelen genomen, bijvoorbeeld door advertenties voor drank en tabak te verbieden. Alcohol mag verkocht worden aan mensen van 20 jaar en ouder, sigaretten liggen niet meer zichtbaar in winkels en er zijn grenzen gesteld aan tijdstippen waarop kinderen 's avonds buiten rondlopen. Dat is 20:00 uur bij kinderen tot en met 12 jaar en 22:00 voor kinderen van 13 tot en met 16 jaar. In de zomer mogen ze twee uur langer buiten zijn. Via school worden op IJsland ouderlijke overeenkomsten getekend waarin ouders beloven tijd met hun kinderen door te brengen. Bedoeling is ook dat ouders afspraken maken met ouders van vrienden van hun kinderen over wat bijvoorbeeld wel en niet mag bij elkaar thuis. In Reykjavik kwam binnen het IJslands Model verder een project van de grond waarbij elke jongere van 6 tot 18 jaar een zogeheten vrijetijdskaart met een tegoed van vierhonderd euro kreeg (ongeacht het inkomen van de ouders) om een zinvolle invulling aan de vrije tijd te kunnen geven. Daarnaast ontstond op IJsland een sterke landelijke ouderorganisatie die zich inspande om voor hun kinderen een veilige omgeving te creëren waarin ze gezond kunnen opgroeien. Volgens het Trimbos Instituut en het Nederlands Jeugdinstituut, die de invoering van het IJslands Model in Nederland begeleiden, zijn er geen harde conclusies dat de verbeteringen in IJsland allemaal rechtstreeks aan het IJslands Model kunnen worden toegeschreven. Volgens beide organisaties is het wel aannemelijk dat de gezamenlijke inspanningen binnen de IJslandse samenleving om het hoge drank- en drugsgebruik bij de eigen jeugd te minderen in de loop der jaren hun vruchten hebben afgeworpen. Niettemin zijn er niet altijd garanties: zo kwam uit het recente onderzoek onder de 310 Texelse jongeren ook naar voren dat er sprake is van een hoger alcoholgebruik bij jongeren die sporten dan bij jongeren die niet sporten.
De Texelse politiek heeft in november bij 2018 bij het vaststellen van de gemeentelijke begroting voor 2019 een bedrag van €80.000,- opzij gezet voor de uitvoering van het IJslands Preventiemodel op Texel. Voor 2020 en 2021 is eveneens €80.000,- nodig. Dat wordt deels gedekt door het sociaal domein en deels door gelden die oud-staatssecretaris Klijnsma een aantal jaar geleden beschikbaar stelde. Het Trimbos en het Nederlands Jeugdinstituut krijgen een bijdrage van het ministerie van Volksgezondheid voor het begeleiden van het IJslands Preventiemodel in Nederland. Op Texel bevindt het project zich vooralsnog in de fase van onderzoek en het bedenken van ideeën om een gezondere omgeving voor de jeugd te creëren. Dat leidde tijdens de bijeenkomst op het gemeentehuis onder meer tot de roep om meer activiteiten voor de jeugd in de buitendorpen.
