Tesselse taalpraatjes over dialect
"Op Texel kun je in de vaderlandse taalgeschiedenis stappen. Zoals het Tessels dialect nu klinkt moet het in Amsterdam in de zestiende eeuw hebben geklonken."
Marcel Plaatsman, woonachtig in Alkmaar maar met Texelse genen, kenner van het Tessels dialect en schrijver van het Tessels Taalboekje, is diep in de geschiedenis van het Tessels gedoken. Hij wil zijn kennis over het dialect graag delen.
"Keije nag Tessels? En wat seg je don, durrep of dorrep? En hoe werrekt dot nou mit de oo en de óó, weerom is 't bóót en gróót, maar doene we boeskippe bee Koot?" Vragen die hij beantwoordt tijdens zijn Tesselse Taalpraatjes, van dinsdag 5 tot woensdag 13 juni op Waddenpark Avanti aan de Stuifweg. "Heije nooit gien Tessels meekrege of kom je fon de Overkant en moet je 't deerom nag leere? Dot ken ok. Op woenesdage (6 en 13 juni) is der een spoedkursus Tessels, ok weer bee Avanti."
Logeren op Oost
Marcel Plaatsman (1987) is hier niet geboren, noch getogen, een overkanter dus, maar wel met een Texelse stamboom. Kleinzoon van Gerrit Pieter Plaatsman en Janny Roelfina Plaatsman-Boon van Oost. Marcels vader Maarten is er geboren en verhuisde naar de overkant. "Hij trouwde met een 'Helderse kraai", en die zag het niet zitten om op Texel te wonen. Ik ben geboren in Purmerend, maar Texel is altijd blijven trekken." Als vanzelf schakelt hij over op het Tessels. "Dat ik het Tessels dialect spreek komt door mijn grootouders, want ik logeerde graag op Oost. Zo leerde ik het meepraten. Ik was altijd al geïnteresseerd in taal, vanaf mijn vijftiende ben ik me er in vast gaan bijten."
"Ik ben begonnen met het idee dat Tessels goed moet worden vastgelegd vóór het verloren gaat. Vele van mijn generatiegenoten spreken het niet meer. Gaandeweg ontdekte ik dat Tessels verrassende inzichten geeft in het Nederlands. Tessels is het restant van de standaardtaal zoals die in Nederland in de tijd van de Gouden Eeuw werd gesproken. Hollands klonk toen zoals Tessels nu klinkt. Het werd ook aan boord van de VOC-schepen gesproken. Michiel de Ruyter, die Zeeuw was, kon héél goed Tessels verstaan. Kieken, zoals wij hier nog zeggen, was in Nederland lang algemeen spraakgebruik. De taal die elders verdwenen is, is hier als spreektaal bewaard gebleven."
Helemaal nieuw is die kennis overigens niet. "Er zijn heel veel bronnen. Ik interpreteer de bronnen en probeer systeem aan te brengen. Voor dialectologen staan er in mijn boekje beste wel een paar leuke ontdekkingen."
"Interessant is hoe het Texels overeenkomsten heeft met de dialecten die bijvoorbeeld in Harlingen, op Wieringen en in Enkhuizen wordt gesproken. In het Westfries zeiden ze bijvoorbeeld lang seumerhuus, zoals nu nog in het Tessels. Denk aan het werkwoord lopen. In het Westfries zeggen ze: loupe, hier lópe. Tegen schaap zeggen ze daar skeip, wij skéép. Alles wat toevallig lijkt, blijkt niet zo toevallig." Hij legt ook verbanden met het oude Germaans, het Duits, Frans en Engels. "Rope betekent in het Engels touw. Hier zeggen we róóp. Het Franse sot is mogelijk de verklaring voor het Tessels soet, wat "gek" betekent: doe niet zo gek. Droelen betekent hier: voor de gek houden, en komt mogelijk van het Franse drole; grappig."
"Bijzonder is ook hoe zuiver het Tessels is en hoe mooi de klanken." In zijn Tessels Taalboekje gaat hij onder meer in op het onderscheid tussen de óó en de oo. "Dat heeft te maken met de geschiedenis van het Tessels. We weten dat talen veranderen, dat doet het moderne Nederlands ook."
Tesselse Taalpraatjes
Tessels en ook Texel ligt Marcel Plaatsman, van beroep tekstschrijver, na aan het hart. Hij vertoeft hier regelmatig, hij logeert dan bij Janny Rozendaal op Waddenpark Avanti. Tijdens zijn Tesselse Taalpraatjes, die steeds beginnen om 19:30 uur op het terrein van het Waddenpark, bespreekt hij op vier avonden achtereenvolgens Tesselse klanken, taalregels, woorden en Tessels op de Overkant. Deelname kost €7,50, daarvoor krijg je ook zijn Tessels Taalboekje. Voor opgave of vragen, marcelplaatsmanteksten@gmail.com.