'Uitgetekend' belicht Alzheimer
De cartoons van Antoon Goes, wie kent ze niet. Decennia lang tekende hij wekelijks een spotprent, elke donderdag kwam hij bij de redactie over de vloer om het nieuws door te spreken. Tot het niet meer ging, Antoon had de ziekte van Alzheimer.
De documentaire 'Uitgetekend' van Margreet Berndsen en John Smit van Videolux geeft een indringend beeld van het ziekteproces. Bij Margreet, gespreksleider Alzheimer Café Texel, leefde al langer de wens om een documentaire te maken over wat dementie in de loop der tijd doet met een mens en wat de emotionele gevolgen zijn voor de familie. Als haar oud-collega Antoon Goes, jarenlang werkzaam in de drukkerij van Langeveld & de Rooy, in de Gollards belandt met beginnende dementie, vindt hij het goed dat ze hem in dit proces gaan volgen. 'Er is bewust geen draaiboek, het gaat zuiver om een integere registratie van de dementie van Antoon en de consequenties hiervan voor zijn familie', zeggen de makers. In november 2010 worden de eerste beelden opgenomen. Margreet: 'Antoon geniet ervan om in het middelpunt van de belangstelling te staan en doet enorm zijn best om John en mij van dienst te zijn. In die dagen is hij nog in staat om naar de opnamen uit te zien.' In het begin zien we Antoon in de Gollards, als een ogenschijnlijk vitale senior, kort geknipt, ook met kwinkslagen, aan een spelletje met zijn kleinzoon. Die routinematig kleurtekeningen sorteert zoals hij ooit kranten voor de bezorgers telde. Aan wie je eigenlijk niet ziet dat hij aan Alzheimer lijdt. Margeet zegt dan: 'Je krijgt de groeten van de jongens van de redactie.' Antoon kijkt en denkt na. Dan blijkt hoe de ziekte hem al te pakken heeft. 'Ik ken ze niet meer.' Een aangrijpend moment, zeker voor wie hem goed gekend heeft. Net als de brief die hij aan zijn familie schrijft, waarin hij vertelt dat het niet goed met hem gaat. En dat hij zijn hond heeft moeten laten inslapen. Het verdriet staat geschreven in zijn ogen. Eén van de verschijnselen van dementie is het verlies van tijdsbesef. Dochter Janna vertelt hoe haar vader wel een keer of tien per dag voor haar deur staat. En hoe ze niet weet wat ze daar mee aan moet. 'Het is heel moeilijk om je vader te negeren. Verschrikkelijk.' De kijker ziet hoe Antoon achteruit gaat en hoe snel dat gaat. De film toont de frustratie en de pijn bij de familie. Het moment breekt aan dat Antoon naar het Verpleeghuis moet, gelukkig is er een plekje op Texel. Met Janna en een verzorgster loopt hij naar de Hollewal, met niet meer dan een tasje, waar verzorger Jan Eelman hem verwelkomt. Met zijn lange lijf probeert hij zijn nieuwe bed. Het past. Met enig cynisme: 'Wat ben ik toch een bofkont.' De camera volgt hem in het proces van verdere aftakeling. Het moet ook niet altijd makkelijk zijn geweest voor filmer John Smit. 'Soms had ik het zweet op de kop.' We zien hem op de bank, met dochters Janna en Linda, met de pasgeboren kleinzoon Tom, vernoemd naar Antoon. Opa plukt wat aan het ventje, maar weet niet echt wat hij er mee aan moet. Antoon trekt zich steeds meer terug in zijn eigen wereldje en brabbelt wat. Janna: 'Eerder had je nog een gesprek, dat is er nu niet meer bij.' Ze weet niet wat hem bezighoudt. Antoon begint weer te roken, een gewoonte die hij was vergeten. Op die spaarzame momenten lijkt de oude Antoon, met zijn kenmerkende humor, weer terug te keren. 'Heel even is hij weer mijn vader', zegt Janna. Maar zijn lijden maakt dat ze stilletjes wel eens denkt: ik wou dat hij op een keer bleef slapen. Een gedachte die net zo snel schuldgevoelens oproept. Uiteindelijk maakt Antoon zelf zijn keus. Hij blijft in bed, eet niet meer en maakt zo zelf een eind aan zijn lijdensweg.
'Uitgetekend' is meer dan een aangrijpende documentaire over een (bekende) Texelaar met de ziekte van Alzheimer. Ook een boodschap aan familie, vrienden, collega's over hoe ermee om te gaan. Het bezoek daar beperkt zich vooral tot familie. Begrijpelijk, het is ook niet makkelijk om je oude vriend, kennis of collega zo te zien. Een gesprek lukt vaak niet. Margreet: 'Dat hoeft ook niet, het is al genoeg om er te zijn.' De ziekte staat centraal in het Alzheimer Café in de Buureton dat maandelijks wordt gehouden, speciaal bedoeld voor familie, vrienden, etc. Op 30 september wordt de film vertoond en praat Margreet na met beide dochters. Het begint om 19.30 uur, (gratis) kaarten zijn af te halen in de Buureton. Na twee volgeboekte voorstellingen op donderdag 25 september in Cinema Texel, is er vrijdag 26 september een derde voorstelling, aanvang 17.15 uur. Gratis kaarten voor de bios zijn af te halen bij Het Open Boek. De film kwam mede tot stand met steun van fondsen, bedrijven en instellingen.