'Wie vandaag leeft, leeft dankzij anderen'
'We moeten allemaal eens goed nadenken over hoe groot de keuzemogelijkheid was van mensen betrokken te raken bij de oorlog. Wisten de Indiëveteranen destijds wat ze te wachten stond? Ik denk het niet', vertelt theologe Ciska Start tijdens de herdenkingsbijeenkomst in De Burght.
'Texelaars begrepen heel goed dat na de oorlog de mouwen opgestroopt moesten worden. Ook wanneer het gaat om de Duitse toerist die al snel weer welkom was op het eiland. De oorlog was voor mijn tijd, ik kende het alleen van verhalen en voorwerpen. Maar overal waren tekenen voor de oorlog, al nam ik die als normaal aan. De betonnen palen waar de waslijnen aanhingen bijvoorbeeld, waren eerder de afscheiding van het verboden duingebied en het onkruid tussen de tegels kon het beste verwijderd worden met een oude bajonet. We leefden onbewust te midden van gedachten en voorwerpen', vertelt Stark. Sommige sporen werden uitgewist na de oorlog, zoals de bloedvlekken van de zesde aprilnacht in de bunkers werden verwijderd met witkwast. 'Maar voor hij die vatbaar is, dieper kijkt of simpelweg langer leeft zijn de sporen niet definitief weg, zoals de bedekte bunkers bij de slufter bij ieder getijde weer zichtbaar worden. Zo zit het ook bij veteranen die elkaar begrijpen zonder woorden of juist door te grote verhalen. Het is iets dat zij delen met elkaar en alleen zij begrijpen', vervolgt de theologe. De oud-Texelaar was als gastspreker gevraagd om een toespraak te houden binnen het thema 'Oorlog, een keuze?', een rol die zij met verve vervulde. 'Keuze is een luxe. Daarom denken wij vanavond -net als in Den Hoorn eerder vanmiddag- expliciet en oprecht aan die 48 Tesselse jonge mannen die toen hier de oorlog nog nauwelijks 'opgeruimd' was, zich veelal (alsnog!) dienstplichtig, inscheepten voor iets wat een actie heette, maar een oorlog was. In naam van volk en vaderland, maar bij voorbaat verloren en voor het gevoel van sommigen door de regering min of meer verraden. Achteraf geen eer aan te behalen. Maar keuze hadden zij niet of nauwelijks', spreekt de theologe. Velen van hen hebben de dood onder ogen gezien en meer dan dat, situaties waarin de dood niet eens het ergste was. Situaties, waar zij niet om gevraagd hadden, situaties waarin zij terechtkwamen en achteraf ook nog eens om werden miskend of veroordeeld. En waar vroegere voormalig verzetsstrijders als helden werden vereerd, en latere veteranen professionele begeleiding kregen, moesten zij het doen met desinteresse, minachting of, ouder wordend en net zo erg, met meewarig medelijden. En als er dan opnieuw keuzes worden gemaakt rondom het herdenken, keuzes die ervaren worden als voor hen en zonder hen, dan doet dat pijn. En voor je het weet wordt zelfs het herdenken een strijd. Het valt niet mee om goed te gedenken. Om recht te doen aan gebeurtenissen en gevoelens. De commotie hierom heen is trouwens niet alleen Texels, zo uniek is Texel ook weer niet. Hoe langer geleden, hoe meer de vraag naar boven komt wat en wie we eigenlijk gedenken. Het landelijke 4 en 5 mei comité heeft uitdrukkelijk uitgesproken dat het om slachtoffers gaat. Daar horen ook kinderen van NSB-ers bij. Daar horen óók soldaten uit voormalig Nederlands-Indië bij. Ooit, in oorlogsjaren, heeft mijn Amsterdamse moeder met andere kinderen samen, hier op het eiland gastvrijheid genoten. Zonder die gastvrijheid was ik er niet geweest. Wie vandaag leeft, leeft dankzij anderen', besluit Stark.