'Excellent' NIOZ moet afslanken
Eind 2011 verleende NWO het predikaat 'excellent' aan het NIOZ. Onderzoeken waren toonaangevend en van belang voor de wetenschappelijke wereld. Toch is het NWO genoodzaakt het budget te korten wegens algemene bezuinigingen bij het Rijk.
'Excellent' is het hoogste haalbare. Met name de afdelingen Mariene Biochemie ('parel op de kroon van de Europese wetenschap') en de technische afdeling die de onderzoeksapparatuur voor de schepen ontwikkelt staken er met kop en schouders bovenuit, bleek uit de 'peer review' dat NWO liet uitvoeren. Adjunct-directeur Herman Ridderinkhof sprak toen de hoop uit dat de beoordeling zou helpen de budgetten bij NWO beter te verdedigen en extra projecten te krijgen. Dat is anders uitgepakt. De bezuinigingsronde die kabinet Rutte 1 inzette, heeft ook het NIOZ bereikt. 'Dergelijke ingrepen moeten op allerlei niveaus worden besproken en daardoor duurt het even voordat de economische crisis bij ons terecht komt', vertelt Ridderinkhof. Nu komt het hard aan en beraden de wetenschappers zich over de vraag hoe deze bezuinigingen opgevangen kunnen worden. Op het NIOZ op Texel werken 300 mensen (voltijdbanen), waarvan zo'n 140 in vaste dienst, waarmee het instituut de grootste werkgever is op het eiland. Meer dan de helft woont op Texel. Dus als de personeelsformatie wordt verkleind, wordt dat hier gevoeld. De keuze is niet eenvoudig. 'Het eerste scenario was dat we alles via natuurlijk verloop zouden doen. Maar daarmee waren we er nog niet. Toen hebben we het vervelende besluit moeten nemen om het vaartuig in Yerseke (met een driekoppige bemanning) af te stoten. Onze Navicula, die we tot dusver inzetten voor metingen in de Waddenzee, zal nu een deel van de tijd in Zeeland worden ingezet.' Daarmee waren ook de tekorten niet weggewerkt. Intensief is gesproken over de Pelagia, hét visitekaartje van het NIOZ. Net terug uit het Caribisch gebied, waar meetinstrumenten zijn geplaatst voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Ridderinkhof: 'De Pelagia is als het topje van de ijsberg voor het NIOZ, veel van het werk op het instituut is ermee verbonden. Een uniek vaartuig, we zijn het enige onderzoeksinstituut in Nederland met zo'n schip. Hiermee onderscheiden we ons.' 'De Pelagia, daar hangt het hele instituut op, dat is onze raison d'être (reden van bestaan)', zei Brinkhuis onlangs in het NRC. Ridderinkhof: 'De kosten van het schip zijn zelfs harder gestegen dan de inflatie, het is een flinke hap uit ons budget, dat niet is meegegroeid. Het schip gaat deels ten koste van ander onderzoek. Maar je kunt er niet een beetje op bezuinigen. Varen met een halve Pelagia gaat niet. Je hebt één schip of geen. Maar gelukkig, ook NWO staat vierkant achter het behoud van de Pelagia.' De Pelagia blijft, dus moet er iets anders verdwijnen. Een lastig vraagstuk. Snijden in de tijdelijke contracten, die worden betaald uit projecten die voor de andere helft van de inkomsten van het NIOZ zorgen, biedt geen soelaas. Van de 140 vaste medewerkers op het NIOZ zijn er 40 wetenschapper. Daarnaast is er een grote technische ploeg die in de werkplaats instrumenten bouwt voor diepzeeonderzoek en zijn er andere ondersteunende diensten. 'We zitten volop in het proces van keuzes maken. We moeten toe naar een instituut van kleinere omvang, minder vast personeel. De vraag is onder meer in welk tempo. Daarnaast oriënteren we ons op wat we op Texel doen en wat in Yerseke, dat we geen dubbel werk doen. Yerseke richt zich meer op de Ooster- en Westerschelde, Texel meer op de oceanen en de Wadden- en Noordzee. We zitten nu in een dip en hopen dat we in de toekomst weer de goeie kant op gaan. We moeten meer de markt op, daar zijn mogelijkheden genoeg voor wetenschappelijk onderzoek. Denk maar aan de toenemende belangstelling voor grondstofwinning in de oceaanbodem. Daar zijn allerlei technische vragen en over de effecten op het milieu. Ook baggerindustrie oriënteert zich op mogelijkheden diep in de oceaanbodem. Het is ons specialisme om nieuwe zaken te ontdekken en zaken beter te leren begrijpen. Onze kennis kunnen we inzetten in nieuwe gebieden. Ook bijvoorbeeld voor verbouw van zeewier, waarvoor we hier allerlei proeven doen. Ik voorzie dat delen van zee worden ingezet voor voedselproductie. Dit najaar komt er bij het NIOZ een proefcentrale voor getijde energie en dit jaar wordt ook de haven gerenoveerd en komt beschikbaar voor meer openbaar gebruik. Mijn droom is hier een kennispolder realiseren met allerlei activiteiten in het verlengde van het instituut.'
Gerard Timmerman