Texels verzet tegen bisschoppelijke hiërarchie
Texelaars laten zich niet graag de wet voorschrijven, ook niet op geestelijk gebied. Dat bleek in 1853 toen paus Pius IX besloot zijn gezag te doen gelden en de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland herstelde. Het verzet op het eiland hiertegen was zo groot, dat een oproer ontstond, dat zelfs drie jaar duurde.
Het conflict staat uitgebreid beschreven in Geschiedenis van de Rooms-Katholieken op Texel, het boek dat morgen ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van het kerkgebouw in Den Burg verschijnt en dat door schrijver Sjaak Schraag wordt aangeboden aan pastoor Franklin Brigitha. Dat diens voorganger Blom deze eer zou hebben gekregen, is niet erg waarschijnlijk. De weerstand tegen deze pastoor was zo groot, dat hij zelfs het veld moest ruimen, nadat de Texelse kerkmeesters hem hadden laten weten zijn traktement niet langer te zullen betalen. Bloms opvolger Bottemanne slaagde er niet in de vrede te herstellen. Ook hij verliet het eiland, toen duidelijk werd dat de katholieke gelovigen op Texel hem niet pruimden. 'De parochianen wilden hun macht niet uit handen geven. De kerkgebouwen en de andere goederen waren van hen en niet van de kerk. Zo zagen ze dat. Pastoors vonden ze niet meer dan loontrekkende dienaars', concludeert Schraag.
De auteur is er dankzij noest archiefwerk in geslaagd een groot aantal interessante zaken aan de vergetelheid te ontrukken. Over de jaren na de reformatie bijvoorbeeld, toen de katholieken hun positie verloren en geen diensten meer mochten houden. Tenzij ze bereid waren een vergoeding te betalen, waarna de baljuw, de plaatselijke gezagsdrager (en vergelijkbaar met een moderne burgemeester), bereid was een oogje toe te knijpen. Boeiend is ook de onderlinge strijd tussen de dorpen, die elk het beste voor hun eigen gemeenschap wilden en met het algemeen belang veel minder ophadden. Den Hoorn (in 1854) en Oosterend (1868) probeerden zelfs een zelfstandige parochie te worden, maar beide pogingen mislukten.
Door deze en andere vondsten is het boek veel meer geworden dan een opsomming van feiten uit de RK-geschiedenis op het eiland. Schraag heeft ook ruim aandacht voor de armenzorg op Texel. De dorpen moesten voor hun 'eigen' armen zorgen, maar probeerden geregeld de lasten hiervan op andere dorpen of op de gemeente Texel af te schuiven. Er werd een gasthuis in de Warmoesstraat gebouwd, dat later een vervolg kreeg met het armengesticht in de Molenstraat. In 1957 verrees op dezelfde plek het rusthuis Sint Jan.
Leuk is ook de aandacht die de auteur heeft voor allerlei activiteiten die uit het katholieke geloof voortvloeiden. Een bekend fenomeen zijn nog steeds de koren die de kerkelijke vieringen opluisteren. Er waren katholieke toneelverenigingen en de Jozefschool is nog steeds een bloeiend instituut. Maar hoeveel Texelaars zullen nog weten dat de katholieken ooit een eigen schaakvereniging bezaten? 'Nederland was verzuild, elke stroming had zijn eigen organisaties en verenigingen. Texel was ook wat dat betreft een afspiegeling van wat er in de rest van het land gebeurde', concludeert Schraag. Hij heeft er bewust voor gekozen ook deze facetten van het heilige roomse leven breed aandacht te geven. 'Dit soort zaken maakt een boek levendig. Als ik alleen maar feiten en jaartallen over de kerkgebouwen opschrijf, ben je gauw uitgelezen.'
Hoewel het einde van de verzuiling ver achter ons ligt en de schaakclub en de toneelverenigingen al lang zijn verdwenen, vormen de katholieken op Texel nog steeds een vrij hechte gemeenschap. 'De kerk telt toch nog dertig groepen met in totaal zo'n 220 vrijwilligers.' Een flink deel zal zich presenteren tijdens de open dag die zaterdag 12 januari van 12.00 tot 16.00 uur wordt gehouden in het kerkgebouw aan de Molenstraat in Den Burg.
Geschiedenis van de Rooms-Katholieken op Texel telt 196 - rijk geïllustreerde – bladzijden en kost €19,95. Om 10.30 uur wordt het eerste exemplaar van Schraags boek aangeboden aan pastoor Brigitha, waarna ook andere belangstellenden het boek kunnen aanschaffen. Na zaterdag is het verkrijgbaar bij de Texelse boekwinkels.
Joop Rommets