Int Texel gebrouwen: “Dronk bier vergezelde de spijzen”

“Hun drank is bier.” Wie dronk het niet in de Middeleeuwen? “Water was niet slecht van kwaliteit, maar had een heel slecht imago. In de gevangenis kreeg je brood en bier. Misdroeg je je, dan werd je voor straf op water en brood gezet”, vertelt Lodewijk Dros, schrijver van “Int Texel Gebrouwen” over zeven eeuwen bierbrouwen op Texel.

Bier werd in de Middeleeuwen veelvuldig gedronken, ze ontbeten er zelfs mee. In 1856 schrijft een reizende schoolmeester dat “men sedert de 11de en 12de eeuw veelvuldig gebruik maakte van onderscheidene bieren” en dat op Texel “een dronk bier” al in de 8ste eeuw “de gewone spijzen der morgen-, middag- en avondmalen vergezelde”.

Texel witte vlek

Over het brouwen op Texel was tot dusver niets bekend. In het standaardwerk “Bier in Nederland” (2016) is Texel een witte vlek. Dros: “De reden dat bierhistorici nooit naar Texel hebben gekeken, is dat er in de Middeleeuwen commercieel alleen bier mocht worden gebrouwen binnen een stad - thuisbrouwen voor eigen gebruik mocht wel. 

Tweede eis was dat die stad een muur moest hebben. Steden waren heel machtig en de accijnsheffing op bier bracht veel geld op. Texel wel stadsrechten, maar geen stadsmuur. Daardoor werd aangenomen dat hier geen bier werd gebrouwen voor commerciële doeleinden

Dros wist wel beter, hij had in de dissertatie van Gerard van der Kooi al gelezen over "een brouwerij op Texel in 1527". Hij zocht daarop verder in archieven, dagboeken, studies, notariële aktes, erfenissen en andere oude geschriften en documenten. Hij las in een verzoekschrift uit 1635 dat Texelaars sinds “menschenmemorie Gruijtten ofte cleijnbier Brouwen”. Ze maakten sinds mensenheugenis gruit- en kleinbier. Om het spoor terug te volgen wendde hij de blik naar middeleeuwse kloosters.

Tweemaal hebben kloosterlingen lang op Texel gezeten. De augustijner monniken uit Ludingakerke (Harlingen) hadden in de 13e en 14e eeuw kloosterboerderijen op Texel. “Ik kon aanvankelijk geen bewijs vinden van brouwactiviteiten door deze monniken. Tot iemand me erop attendeerde dat er in het Burgse stadsarchief een Latijns manuscript was opgedoken met het bierrecept van het moederklooster. Die kloosterlingen hebben vier of vijf generaties op Texel gezeten.

Gruitbier

Elke dag moest er bier worden gedronken. In hun vroege jaren op Texel was hun tafelbier ongetwijfeld gruitbier. Later maakten ze hopbier of ze wisselden het af met het oude vertrouwde gruit. De Amsterdamse hobbybrouwer Wim Keijser brouwde op mijn verzoek bier volgens dit oude recept. Smaakrapport: een frisse, zilte toets, droppige gruitsmaak (venkel), hooiig en zomers door het geroosterde stro. Lekker doordrinkbier, zonder het bittertje van hop. De afdronk is dankzij de haver fluweel.”

Misstanden

Welke invloed hun drinkgewoonte had vertelt de historie niet. Bronnen werpen wel een schril licht op hoe de kloosterlingen de regels naleven die horen bij het leven in een abdij. Nergens vind je iets over studie en gebed. Een aangestelde crisismanager schrijft op wat hij aan misstanden aantreft onder de Augustijner broeders: “vuylichkeyt ende ontucht, onmaticheyt, overdaedt ende ongetemtheyt”.

Bij oorlogjes met concurrerende kloosters vallen veel doden. Vooral de lekebroeders ontpoppen zich eerder als hooligans dan als heiligen. Hun levensstijl tast het vrome kloosterideaal van binnenuit aan. Er is sprake van normoverschrijdend gedrag, van "sondichen”. Uiteindelijk raakt de abdij haar zelfstandigheid kwijt. Ludingakerke valt vanaf 1431 onder het klooster Windesheim bij Zwolle. Wordt vervolgd.

Gratis voor abonnees Texelse Courant

"Int Texel gebrouwen” wordt uitgebracht door het Wads Smaakhuus, dat voor dit bierboek samenwerkt met de Texelse Bierbrouwerij en de Texelse Courant. Samen bieden ze in de loop van oktober "Int Texel Gebrouwen” gratis aan aan de abonnees van de Texelse Courant.