Cor Kievits die in 2016 bloemen legde bij het monument naast de Mok voor de Texelaars die op 6 april 1945 werden geëxecuteerd.
Cor Kievits die in 2016 bloemen legde bij het monument naast de Mok voor de Texelaars die op 6 april 1945 werden geëxecuteerd. Archieffoto

Dit artikel is geschreven door
Jeroen van Hattum

Jeroen van Hattum, Journalist Texelse Courant.

Op de verkeerde tijd op de verkeerde plaats

Historie

Het is een serene en gewijde rust die er hangt bij het monument net buiten het defensieterrein van de Joost Dourleinkazerne van het Korps Mariniers op de zuidpunt van het eiland.

Blikvanger van het monument is het opvallende witte herdenkingskruis met daarnaast twee plaquettes die zichtbaar maken welke verschrikkingen zich komende maandag precies 75 jaar geleden op 6 april 1945 op de zuidpunt van het eiland hebben afgespeeld. Tien Texelaars werden daar in koele bloede geëxecuteerd door de Duitse bezetter, nadat eerder om 01:00 uur in de nacht van 5 op 6 april de Georgische Opstand was begonnen.

Het monument is er sinds 2004, kwam er destijds op initiatief van majoor Aad van Gils en is sindsdien op 6 april het decor geweest van herdenkingen van het begin van de Georgische Opstand. Die veranderde Texel op het einde van de Tweede Wereldoorlog alsnog in een oorlogsgebied en kostte vele mensen het leven. Het monument zou ook komende maandag de plek zijn van een herdenking, maar dat is afgelast als gevolg van de corona-crisis.

Niettemin blijft de boodschap die al geregeld op 6 april bij het monument heeft geklonken van kracht: oorlog kent alleen maar verliezers en vrijheid is geen vanzelfsprekendheid; daar moet doorlopend aan gewerkt blijven worden. Vrijheid is ook wat de tien gefusilleerde Texelaars werd ontnomen toen zij op 6 april 1945 willekeurig door de Duitse bezetter werden opgepakt en uit wraak werden doodgeschoten. En vrijheid is wat vier eveneens opgepakte Texelaars verkregen toen zij - onderweg naar de Mok - uit de wagen van de Duitse bezetter wisten te springen. Met die ene sprong ontkwamen zij aan de executies die korte tijd later plaatsvonden.

Inherent aan de tijdens herdenkingen vaak gedane uitspraak 'dat verhalen verteld moeten blijven worden': de opstand werd 75 jaar geleden in gang gezet door Georgische soldaten die samen met Duitse soldaten in het 822ste Georgische Bataljon van het Duitse leger zaten. Het bataljon maakte op 6 februari 1945 zijn opwachting op Texel na een eerder verblijf in Zandvoort. Het bataljon telde 400 Duitse soldaten en 800 Georgische soldaten die zich in 1942 min of meer verplicht bij het Duitse leger hadden aangesloten. Het bataljon kwam naar Texel om het Kaukasische Bataljon van het Duitse leger te vervangen. Het einde van de oorlog was in zicht en bij de Georgische soldaten rees de vraag welk lot hen na de oorlog te wachten stond. Het was niet uitgesloten dat zij bij terugkeer in Georgië (toen nog onderdeel van de Sovjet-Unie) als landverraders zouden worden ontvangen, waardoor het plan rees om binnen het eigen bataljon in opstand te komen tegen de Duitse soldaten. Dat plan was al in Zandvoort bedacht en werd in de nacht van 5 op 6 april 1945 op Texel ten uitvoer gebracht. De Duitse soldaten werden in hun slaap met bajonetten op de geweren gedood. Het plan was dat de Georgiërs daarna in zes groepen belangrijke posities op het eiland zouden innemen, maar daar kwam weinig van terecht.

De woede onder de Duitse bezetter was enorm nadat de slachtpartij was ontdekt. De Georgische commandant Loladze had in de vroege ochtend van 6 april 1945 een pamflet laten verspreiden waarin alle 'weerbare Texelse mannen' werden opgeroepen om in de ochtend naar Texla aan de Kogerweg te komen om zich bij de Geörgiers aan te sluiten. Dat wekte bij de Duitsers ook nog de indruk dat Texel de zijde van de Georgiërs had gekozen. Een hoop Texelse mannen gingen inderdaad naar Texla om te horen wat Loladze te zeggen had, maar zij gingen vervolgens ook weer gewoon terug naar huis om aan de koffie te gaan. De Duitse commandant Breitner sommeerde Loladze dat de Georgische soldaten zich vóór drie uur onvoorwaardelijk moesten overgeven, anders zou het tot een beschieting van Den Burg komen. Loladze gaf geen gehoor en er volgde die dag op 6 april 1945 een beschieting van twintig minuten vanaf de zuidelijke en de noordelijke batterij van de Duitsers. Er werden circa 1800 granaten op Den Burg afgeschoten. Tientallen inwoners kwamen om het leven of raakten (ernstig) gewond en de verwoesting was groot.

Diezelfde dag werden in Den Burg veertien Texelaars door de Duitse bezetter van de straat geplukt en in een vrachtwagen naar de Mok gebracht. Vier van hen waren Theo van Heerwaarden, Wim Mulder, Cor Kievits en W.L. Bakker, die kans zagen om in een bocht waar vaart werd geminderd van de wagen te springen. De andere tien arriveerden op de Mok waar ze werden doodgeschoten en pal aan de waterlijn werden begraven, zodat ze in feite niet meer terug te vinden zouden zijn. De tien hadden geluk dat een matroos van TESO het zag gebeuren en later kon aanwijzen waar de tien begraven lagen.

De tien Texelaars die bij het Georgische Monument herdacht worden, zijn de broers Andries Pen (28) en Herman Pen (23) die 75 jaar geleden hotel De Oranjeboom op de Groeneplaats in Den Burg beheerden, schoenmaker Jan Witte (27), Johan Duinker (40) die uitgever van de Texelse Courant was, kantoorbediende Gerrit Broekman (23), kantoorbediende Jos Oremus (26), monteur Cornelis Witte (18), boerenknecht Willem Keijzer (23), zijn broer Piet Keijzer (19) die metselaar was en Petrus Ruimers (60), een gepensioneerd ambtenaar.

Tijdens de herdenkingen is al meermalen gezegd dat de tien de pech hadden dat ze op het verkeerde moment op de verkeerde plek waren, waardoor ze het leven lieten. De vier overlevenden kregen de kans hun leven verder op te bouwen. Kievits overleed op 1 januari 2018 als laatste van hen. Hij werd 91 jaar. Hij was pas 18 toen hij op het nippertje aan de dood ontkwam. De Georgische Opstand, die op 20 mei 1945 ten einde kwam toen de Canadezen naar Texel kwamen, kostte 117 Texelaars, bijna 500 Georgische en meer dan duizend Duitse soldaten het leven. Die getallen zijn niet hard, maar kloppen bij benadering. De gesneuvelde Georgische soldaten liggen op het Russenkerkhof aan Zuidhaffel. De Duitse soldaten liggen begraven in het Limburgse Ysselsteyn waar de enige Duitse militaire begraafplaats in Nederland ligt. Circa 228 Georgiërs wisten terug te komen in hun vaderland.

Daar kwam het inderdaad tot een heldenverering wat zelfs in 2005 nog tot uiting kwam toen de Georgische president Mikheil Saakashvili samen met een groot aantal hoogwaardigheidsbekleder uit Georgië naar Texel kwam om de gevallen soldaten te eren. Dit ondanks de inspanningen van diverse Texelaars tijdens bezoeken aan Georgië om de beeldvorming bij te stellen. Tijdens de herdenkingen bij het monument is ook meermalen gesteld dat de opstand zeker geen verzet was, maar in feite muiterij. De Georgische en Duitse soldaten zaten in hetzelfde bataljon en droegen ook dezelfde kleding van het Duitse leger.

De tien Texelaars die op 6 april 1945 werden vermoord kregen niet meer mee hoe Texel door de opstand het laatste slagveld van Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog zou worden. Ze worden echter wel in herinnering gebracht als op 6 april bij de Mok het begin van de opstand wordt herdacht. Een officiële bijeenkomst blijft komende maandag als gevolg van de corona-crisis achterwege, de boodschap blijft echter onverminderd van kracht: oorlog kent alleen maar verliezers en vrijheid is niet vanzelfsprekend.

De kust bij paal 9 eind vorig jaar.
Inloopbijeenkomst onderzoek zuidwestkust Texel Algemeen 27 mrt, 11:00 1
Afbeelding
Diabetes Challenge 2024, wandelen om gezond te worden en te blijven Algemeen 27 mrt, 09:06
Afbeelding
Op zoek naar een leuke uitdaging?? Algemeen 26 mrt, 16:27 2
Afbeelding
Kennismaken met de Texelse geschiedenis Algemeen 26 mrt, 12:30 1
Afbeelding
Kunstlezing over Frans Hals bij Artex Cultuur 26 mrt, 10:15
Kikker
Kikker komt op bezoek in de bieb Algemeen 25 mrt, 20:11
Afbeelding
Tevoko-toernooi naar De Koog Sport 25 mrt, 14:30 3
De Palmpasenoptocht in De Koog.
Lopen met broodhaantjes voor Palmpasen Algemeen 25 mrt, 10:30 2