“Laat Texel niet de schandvlek van Nederland worden”

Moet er op Texel een naaktstrand komen? Is dat goed voor ons imago van gastvrij eiland of is zo’n voorziening aanstootgevend, tegen de wil van God en zullen toeristen er juist door wegblijven? Het was een halve eeuw geleden een slepende kwestie, waarin de voorstanders pas na jaren touwtrekken hun zin kregen.

“Volgend jaar FKK-strand op Texel?”, kopte de Texelse Courant van 12 augustus 1969 boven een lijvig artikel op de voorpagina. Die vraag was plotseling aan de orde omdat de Nederlandse Federatie van Naturistenverenigingen (NFN) het gemeentebestuur had gevraagd eraan mee te werken. “Zo’n FKK-strand (van het Duitse Frei Körper Kultur) is in het buitenland de gewoonste zaak van de wereld, maar in Nederland zijn nog geen naaktstranden aangewezen. Het is echter te verwachten dat daarin spoedig verandering komt, onder druk van economische overwegingen en de tolerante houding die men tegenwoordig ten opzichte van naturisten inneemt”, legde de schrijver van het artikel uit.

"Textielloze recreatie"

Vooral in Duitsland was de belangstelling voor “textielloze recreatie” groot. Zo’n acht miljoen Duitsers hielden zich ermee bezig. Nederland telde op dat moment ongeveer drieduizend georganiseerde naturisten. Zij waren aangewezen op “speciale van de nieuwsgierige buitenwereld afgesloten terreinen”, zeventien in totaal. Het openstellen van strandgedeelten voor naturisten zou een heel nieuwe ontwikkeling zijn, omdat iederéén daar zou mogen komen, “bloot of niet”.

Primeur

Texel zou de primeur krijgen en regeltechnisch was het allemaal niet zo ingewikkeld. Punt a van artikel 68 bis van de Algemene Politieverordening bepaalde: “Het is verboden zich op, aan of zichtbaar van de openbare weg of op, aan of zichtbaar van enige andere plaats, die, zij het ook met enige beperking, voor eenieder toegankelijk is, te bevinden, ongekleed of gekleed in een voor de eerbaarheid aanstotelijke wijze.”

Naturistenstrand geweldige injectie voor vreemdelingenverkeer

Voor het toestaan van naaktrecreatie zou het voldoende zijn een strandgedeelte aan te wijzen waar dit verbod niet van kracht zou zijn. Het bestuur van de NFN dacht daarbij aan de zuidpunt van Texel: de Hors. “Deze zandplaat biedt tal van voordelen voor genoemd doel. Het is er bijzonder stil; zelfs tijdens het topseizoen is het aantal mensen dat zich op een moment in deze uitgestrektheid vermaakt, op de vingers van twee handen te tellen. Bezwaren van strandbezoekers die niet willen dat op ‘hun’ strand blote mensen lopen, zijn daarom niet te verwachten. Voorts is de Hors letterlijk het eind van Texel. Niemand hoeft over het strand te lopen om een ander aangrenzend stuk strand te bereiken.”

Verrekijkers

De bedoeling was dat “talloze borden” de grenzen van het naturistenstrand zouden aangeven. “Wie beslist geen naakte mensen wil zien, zal niet ‘in de val’ lopen.”

Gewaarschuwd werd dat de drukte op het aan te wijzen strandgedeelte aanzienlijk zou toenemen. Met de toevoeging: “niet veroorzaakt door nieuwsgierigen, want dat valt in de praktijk enorm mee. Mensen met verrekijkers, die altijd in de nabijheid van naturistenconcentraties geacht worden aanwezig te zijn, zien al gauw in dat zij zich belachelijk maken”.

Drukte was wel te verwachten van “zeer vele, waarschijnlijk duizenden naturisten uit binnen- en buitenland”, voorspelde NFN-voorzitter A. Stolk. “Kijk alleen naar Duitsland. Er zijn daar miljoenen die met vakantie willen naar een gebied met naturistenstranden. Die gaan dus niet naar Nederland, maar dat zal veranderen als in de internationale naturistenpers melding wordt gemaakt van het feit dat Texel een strandgedeelte beschikbaar heeft gesteld.”

Tegenstanders

Stolk zei te beseffen dat niet iedereen de komst van naturisten zou toejuichen. “Maar de tegenstanders moeten zich wel realiseren, dat een naturistenstrand een geweldige injectie voor het vreemdelingenverkeer naar Texel zal betekenen, vooral in het voorjaar. Veel naturisten komen uit kringen die niet aan een van bovenaf opgelegde vakantieperiode zijn gebonden; in mei kan men al veel drukte verwachten.”

"Mensentype"

In het artikel werd zeer uitgebreid ingegaan op het ‘mensentype’ dat het naturisme aanhing. Daarbij werd geciteerd uit een verhandeling van ene Jaap Egmond in het blad Naturisme, “het rijk geïllustreerde propagandanummer” van de NFN. Duidelijk was wel dat het om bijzondere gasten zou gaan. “Een naturist stelt de rust en eenvoud van de natuur tegenover de zinsbegoocheling van misleidende massamedia. Hij stelt vrijheid tegenover haast van een jachtig stadsleven en de verslaving, verslaafdheid aan kleding, aan mode, aan schadelijke genotmiddelen, aan oude en nieuwe conventies zonder inhoud.”

In de Texelse Courant van een week later kwam de kwestie opnieuw uitvoerig aan de orde. Om de meningen te peilen had de redactie tientallen Texelaars gebeld, “van allerlei kleur en religie, zoveel mogelijk representatief voor hun groepering”. Daar waren ook meerdere raadsleden bij. De voorlopige indruk: “een ruime meerderheid is vóór”.

"Vieze affaire"

Belangrijk voor het politieke proces was wel dat de bestuurders rekening moesten houden met hun kiezers. Aangehaald werd een niet bij name genoemd raadslid dat zelf geen bezwaar had tegen een naaktstrand, maar door leden van zijn partij was benaderd om tegen te stemmen. “Men vond dat naaktlopen maar een ‘vieze’ affaire en verwachtte een demoraliserende invloed op opgroeiende jeugd.”

Geestelijk adviseur

Archief Texelse Courant: De vraag of er al dan niet een naaktstrand moest komen zorgde in de jaren '70 voor veel ophef en was een terugkerend onderwerp in de Texelse Courant. 

Het bestuur van de katholieke KVP was voorzichtig en stelde het oordeel van “de geestelijke adviseur” af te wachten. “Als deze geen moraal-theologische bezwaren ziet, zal het moeilijk zijn een afwijzend standpunt in te nemen.” De Texelse Courant had alvast een geestelijke gebeld en noteerde: “Hij zag (nog) geen bezwaren en voor zover hij kon nagaan heeft de katholieke kerk geen negatieve uitspraken gedaan ten aanzien van naturisme. Waarbij de betrokken geestelijke uiteraard doelde op de kerk zoals zij zich de laatste jaren presenteert en niet op een vroegere periode waarin veel van wat niet verplicht was, was verboden.

Er wordt nu een soort reservaat geschapen

Een zegsman van de protestantse AR had wél bezwaar tegen naturisme, op grond van Bijbeltekst Genesis 3:21. “En de Here God maakte voor de mens en voor zijn vrouw klederen van vellen en bekleedde hen daarmee.” Hij concludeerde dat het sinds de zondeval “een Goddelijke wens” is dat men gekleed gaat en dat het onjuist was dat “een gelegenheid wordt geschapen waar mensen geheel naakt gaan”.

Verdraagzaamheid

Bij Texels Belang had men “geen enkel bewaar”. “Het naturisme is een levensbeschouwing die tegenwoordig nauwelijks meer weerstanden opwekt. Iemand die er niet voor voelt, behoort de verdraagzaamheid op te brengen dat anderen dat wel doen.” De PvdA was eveneens overwegend positief. Een raadslid van die partij merkte op: “Ik zal er niet heen gaan, maar als anderen dat willen, waarom niet?”

Impuls voor toerisme

Bij Texels Belang werd gerekend op een stevige impuls voor het toerisme. “Er is volgens hen geen twijfel aan dat er veel meer toeristen om zullen komen dan wegblijven, waarbij zij denken aan de miljoenen buitenlanders die hun vakanties op naaktstranden doorbrengen en tot dusver niet in Nederland terecht konden.” VVV-directeur J.W. Dekker bevestigde de belangstelling van vooral Duitse zijde. “Elke dag komen aanvragen binnen waarin naar de aanwezigheid van een FKK-strand wordt geïnformeerd.”

In vrijheid belemmerd

Een hervormde dominee had geen bezwaar, maar vond het wel jammer als het naaktstrand op de zuidpunt zou komen. “Ik wandel daar graag en dat kan ik natuurlijk niet blijven doen als daar een naaktstrand komt. Daar straks gekleed rondlopen zou onder mijn gemeenteleden onaangename verbazing wekken, maar dat zou ook het geval zijn als ik met de naturisten zou meedoen. Persoonlijk voel ik me dus wel in mijn vrijheid belemmerd.”

Sensatiezoekers

Wethouder J. Daalder (AR) was wegens ziekte onbereikbaar en burgemeester Sprenger wilde nog geen commentaar geven. Wethouder C. Joustra (Texels Belang) had geen principiële bezwaren, maar vreesde dat de Texelse ‘stunt’ sensatiezoekers naar het eiland zou lokken. “Als Texel niet als eerste tot het aanwijzen van een naturistenstrand zou overgaan, zou de kans daarop volgens hem geringer zijn.”

Archief Texelse Courant: Dit clandestiene naaktstrandbord werd door de politie verwijderd. 

In de weken erop kwamen ook elders de reacties los. Die waren vooral negatief. De eerste ingezonden brief was van pastoor Hieronymi uit Keulen, die al dertien jaar met Duitse schoolkinderen naar Texel kwam. “Ik geloof (…) dat de gemeente zich hiermee grote moeilijkheden op de hals haalt en goede vrienden verdrijft. Texel moet jeugdparadijs blijven en geen naturistenparadijs worden!”

Oud-Texelaar S. de Waard was bang voor imagoschade, waardoor er eerder minder dan méér gasten naar Texel zouden komen. H.L van Bruggen uit Bilthoven, die al sinds 1949 naar het eiland kwam, verwachtte juist een enorme toeloop, “van wie-weet-hoeveel naturisten en nudisten” en vreesde dat groepen naar het naturistenstrand zouden gaan om zich te buiten te gaan aan “gescheld en minder nette uitdrukkingen”, “met het niet-denkbeeldige gevaar dat er vechtpartijen ontstaan”.

Waarom op Texel?

De krant van 16 september 1969 deed verslag van een ‘oriënteringsavond’ in hotel De Lindeboom-Texel, georganiseerd door de NFN, die zoveel belangstelling trok dat alle tweehonderd beschikbare stoelen bezet waren. De sfeer was geanimeerd, tot een spetterende discussie kwam het niet. Op een vraag van C. Dros uit Eierland uit de zaal waarom de naturistenfederatie nu juist het oog op Texel had laten vallen, antwoordde voorzitter Stolk dat hij zijn toehoorders geen stroop om de mond wilde smeren, maar dat “het nuchtere, eerlijke en verdraagzame karakter van de Texelaars als belangrijke positieve factor een rol heeft gespeeld”.

Zedenverwildering

Dat sommige Texelaars er heel anders over dachten, blijkt ook uit een ingezonden brief van F.R. Haarsma uit De Koog. Hij wijst er op dat in Duitsland al jaren naturistenstranden zijn en oordeelt: “In één woord: zedenverwildering, zó erg dat de mens er leeft als een dier.” Haarsma vreesde de komst van zó veel Duitsers, dat “de grenzen telkens moeten worden verlegd en het verschijnsel zich als een olievlek over alle Texelse stranden uitbreidt”. Hij roept ten slotte op: “Laat Texel niet de schandvlek van Nederland worden.”

Diezelfde maand brachten burgemeester, wethouders en raadsleden een werkbezoek aan Sylt. Met twee speciale redenen: op dit Duitse Waddeneiland werd sinds kort toeristenbelasting geheven (Texel had hier ook net toe besloten) en Sylt was befaamd om z’n naaktstranden. Geconcludeerd werd dat al de helft van alle strandgangers er naakt zwom. “Desgevraagd verklaarde men dat zich op het FKK-strand nooit een exces heeft voorgedaan.”

Defensie

De Texelse Courant van 7 november 1969 meldde dat een eventueel naturistenstrand niet op de Hors zou komen, omdat de zandplaat nog steeds werd gepacht door Defensie. Uit “meestal goed ingelichte bron” had de redactie vernomen dat Defensie van plan was een nieuwe aanvraag in te dienen voor een Hinderwetvergunning, om zo weer te kunnen oefenen met bommen en raketten.

In de raadsvergadering van 2 december zou de beslissing vallen en dat was goed te merken. Voor- en tegenstanders deden in de aanloop hun uiterste best de bestuurders te beïnvloeden. Femmie Timmer uit Oosterend verzamelde samen met zo’n veertig geestverwanten maar liefst 2915 handtekeningen tegen het naaktstrand en overhandigde die aan burgemeester Sprenger. Ook de kerkenraad van de hervormde gemeente van Den Hoorn verklaarde zich tegen. “Onze westerse wereld zal binnen afzienbare tijd ontploffen als wij doorgaan gelegenheid te scheppen voor een summum van genot terwijl de naakten en de hongerigen op ons wachten”, schreef ze in een brief aan burgemeester en wethouders.

Pastoor onder douche

In een ‘hearing’ in De Oranjeboom waren de voorstanders in de meerderheid, zo zeer zelfs dat voorzitter G. Monen “bijna smeekte om andere geluiden”. Die waren er overigens wel, onder meer van pastoor Van Schie, die “de ideële motieven van de naturisten wat overtrokken” vond. Tegen “het naaktzijn op zich” had hij overigens geen bezwaren. “Onlangs had hij, na een bezoek aan een kolenmijn in Duitsland, met meerdere mannen onder de gemeenschappelijke douche gestaan, maar daarbij had hij niets van bevrijding gevoeld.”

Progressief

De heer W. Wassenaar, oud-raadslid voor de PvdA, constateerde dat op Texel een kleine minderheid fel tegen was, maar dat er nog minder uitgesproken voorstanders waren. “Het gros staat er betrekkelijk ongeïnteresseerd tegenover. De gemeenteraad heeft nu de kans om zich progressief te tonen. Als zij het naaktstrand afwijst, heeft zij haar behoudende karakter duidelijk getoond.”

Stemming

Uiteindelijk werd het ‘nee’: vier raadsleden waren vóór, elf tegen. Aan de stemming ging een lange discussie vooraf, die bijna de hele middag duurde. Daarbij had een minderheid principiële bezwaren, gebaseerd op de Bijbel. Veel anderen waren bang voor imagoschade en bijbehorende economische gevolgen. Uiteindelijk stemde alleen de PvdA vóór het naaktstrand.

Zenuwen

Opvallend was de opmerking van de verslaggever dat de uitslag “vrijwel zeker geen weergave van de werkelijke situatie” was. “(…) minstens twee raadsleden begrepen op het moment van stemming niet precies waarom het ging”. Misschien dat zenuwen hen parten speelden, werd verondersteld, “want nooit eerder bestond voor een gewone raadsvergadering zoveel belangstelling van pers, radio, televisie en publiek”. Juist daarom werd de bijeenkomst gehouden in de (ruime) aula van de Jac. P. Thijsseschool.

De naturisten reageerden teleurgesteld, maar strijdbaar. NFN-voorzitter Stolk hield direct na afloop van de raadsvergadering een persconferentie in hotel De Lindeboom-Texel, waarin hij vertelde niet bij de pakken neer te zitten en nieuwe aanvragen in te dienen bij acht andere kustgemeenten, waaronder Terschelling.

Hoewel er inmiddels verkiezingen waren geweest en de politieke verhoudingen gewijzigd, werd een nieuwe poging in 1971 opnieuw met ruime meerderheid verworpen. Een hoofdredactioneel commentaar leidde tot een relletje. Volgens de Texelse Courant was sprake van een geheime afspraak en stond de uitslag van de stemming al bij voorbaat vast. Die afspraak, gemaakt tijdens de coalitievorming, hield in dat Texels Belang tegen het naaktstrand zou stemmen, hoewel het geen principiële bezwaren had. In ruil zouden AR en CU meewerken aan een tweede wethouderspost voor Texels Belang. Daarmee werd het PAKT (Progressief Akkoord Texel) – dat “een bedreiging voor de goede zeden” zou zijn – op een zijspoor gezet. Die bewering leidde tot verontwaardigde reacties, maar de redactie hield voet bij stuk en schreef zich op feiten te baseren. Duidelijk was in ieder geval dat de NFN zich de moeite van een tweede verzoek had kunnen besparen.

Proces verbaal

Ook in 1973 maakte de kwestie de nodige tongen los. Texelaar W. van ’t Noordende plaatste bij wijze van stunt ten noorden van de Slufter borden die suggereerden dat naaktrecreatie daar was toegestaan, maar deze werden een paar dagen later door de politie weggehaald. Diezelfde zomer meldde de krant: “Voor het eerst in de geschiedenis van Texel heeft de politie proces verbaal opgemaakt tegen zonnebaders die zich geheel ontkleed vermaakten op het strand tussen paal 27 en de Slufter.” De ‘slachtoffers’ kwamen uit Amsterdam en Rotterdam. Eén van hen kwam al een jaar of drie naar Texel voor ‘naturistische recreatie’, hoewel dat officieel dus verboden was.

Op 4 oktober 1974 kopte de krant “Erkend naaktstrand hoeft niet, zeggen steeds meer illegale bloteriken”, gevolgd door een uitgebreid verhaal over de situatie bij paal 8, waar naaktrecreatie “al jaren” praktijk was.

Nog een jaar later waren de geesten eindelijk rijp voor een naaktstrand. In de krant van 1 juli 1975 staat een uitgebreid artikel, waarin burgemeester en wethouders uitleg geven. Het ging om twee strandgedeelten: van een halve kilometer tussen paal 9 en het militaire terrein bij de Hors en van een kilometer bij paal 27, ten noorden van de Slufter. Mogelijk om tegenstanders tevreden te stellen zouden ter weerszijden al op honderd meter afstand ‘attentiebordjes’ in vier talen worden geplaatst. Een stormloop werd niet meer verwacht, al was het maar omdat andere kustplaatsen Texel waren voorgegaan.

Een week later ging de raad akkoord. Alleen de drie leden van de Samenwerkende Christelijke Fracties stemden tegen, met als belangrijkste reden dat “het college veel te makkelijk heenstapt over de bezwaren die toch nog in brede kring leven tegen de naaktrecreatie”. Woordvoerder C. Koorn vreesde bovendien dat gluurders “ernstige beschadiging” van de duinen zouden veroorzaken. “Met name bij Zandvoort zouden massa’s alles vertrappende belangstellenden zijn gesignaleerd.”

"Niet zondig"

Bijzonder was de rol van Jook Nauta, wethouder voor de Samenwerkende Christelijke Fracties. In tegenstelling tot zijn fractiegenoten was hij vóór het naaktstrand, waarmee hij “bij een deel van de achterban teleurstelling heeft veroorzaakt”. Nauta zelf zag het probleem niet: “In de bijbel wordt duidelijk gemaakt dat gekleed gaan een gevolg is van de zonde, maar ongekleed gaan is daarom nog niet zondig.”

Daan Schilling (Texels Belang) wilde de bezwaarmakers tegemoetkomen door het naaktstrand niet op honderd meter maar op vijfhonderd meter van het bewaakte strand te laten beginnen. Mevrouw T. Vlas-van der Vlies (VVD) had de naturisten wel wat royaler tegemoet willen komen en Daan Welboren (PAKT) wilde naaktrecreatie liever op het hele Texelse strand toestaan. “Er wordt nu een soort reservaat geschapen.”

Gluurders

Met de stemming – twaalf vóór, drie tegen – kwam ten slotte een einde aan een jarenlange discussie. Daarmee verdween het naaktstrand niet uit de publiciteit. Raadslid Bert Weijdt klaagde een jaar later over “militaire gluurders”, bestuurders van voertuigen van de Mok die herhaaldelijk over het naaktstrand tussen de Hors en paal 9 reden. Ook was er discussie over het al dan niet instellen van strandbewaking. In hun verkiezingsprogramma in 1978 riepen de Reformatorische Partijen op tot het afschaffen van de stranden voor naturisten en in 1979 liet evangelist Jan Brouwer een ingezonden brief plaatsen waarin hij schrijft dat de Texelse dijk gelukkig is verhoogd, maar dat het eiland nu werd bedreigd door “overstromingen van een veel gevaarlijker aard”. Brouwer richtte zijn pijlen daarbij op yoga, transcendente meditatie en het naaktstrand.

Vijftig jaar later

Anno 2020 zijn beide stranden er nog steeds. Ze voorzien in een behoefte, maar zelfs in het hoogseizoen is het er zelden echt druk en veelbesproken zijn ze al heel lang niet meer. Waarschijnlijk zijn de woorden van oud-raadslid W. Wassenaar van vijftig jaar geleden – “het gros staat er betrekkelijk ongeïnteresseerd tegenover” – nog steeds van toepassing.

Joop Rommets