De Bol: historie van vogelparadijs
"Quel dommage, nous le regrettons beaucoup", ofwel: Wat jammer, we betreuren het bijzonder. Zo reageerde de Zwitserse vogelfotograaf Aldophe Burdet in 1906 op het nieuws dat niet Natuurmonumenten, maar dokter Jan Timmer uit Haarlem De Bol had gekocht.
De anekdote staat in het boek "De Bol op Texel" met als ondertitel "Van Wad tot Vogelboulevard". Geschreven door Wilma Eelman, in opdracht van Harry Vlek. Met als aanleiding het teruggeven van het voormalige landbouwgebied aan de natuur.
Eelman dook in de geschiedenis, tekende de vele verhalen en de lange historie op en schreef er een lezenswaardig en informatief boek over, verrijkt met historische foto's, oude kaarten en andere illustraties plus prachtige natuurfoto's.
De Bol (globaal het gebied tussen de Schorrenweg, de Zwinweg en de dijk bij Oost) dankt zijn naam aan de duintjes destijds in de voormalige Noorderwaard (later polder Het Noorden) opgestoven waren. Schrale grond, met schelpenbankjes, duintjes, een open zandvlakte, zoutvegetatie, vochtig, brak hooiland en grenzend aan twee zwinnen. Een gewild broedgebied voor meeuwen, sterns, bontbek- en strandplevieren en allerlei weidevogels,zoals kemphanen. Uit oude beschrijvingen rijzen beelden op van een vogelparadijs dat zijn gelijke in West-Europa nauwelijks kende. In het boek foto's van Burdet, met daarop een grote vlucht sterns boven hun nesten in de duintjes van De Bol.
De Noorderwaard was ooit een rijke broedplaats voor oesters, waarvan er in de 17e eeuw op jaarbasis minimaal een miljoen werden verhandeld. Eén van de oestervissers was Klaas Biemsz Vlaming, wiens nazaten later op De Bol zouden boeren. "Wie weet waren het zijn oesters die Marco Vlaming, laatste boer op De Bol, daar tijdens het ploegen vond", schrijft Eelman.
Weinig lucratief
De inpoldering van Het Noorden was aanvankelijk weinig lucratief. Jac. P. Thijsse memoreerde op de jaarvergadering van de Nederlandsche Ornithologische Vereniging in 1902 dat "Polder Het Noorden tot groot nadeel der ondernemers is ingedijkt, doch tot groot voordeel van de vogelkundigen, daar de polder veel vogels oplevert."
Een poging om in 1904 ruim 67 hectare weiland van De Bol te verkopen mislukte. Er was geen belangstelling. Bij een volgende verkoping in 1906 bracht Jan Timmer uit Haarlem het hoogste bod uit en gaf zo Natuurmonumenten het nakijken. Timmer bezat al enkele boerderijen. Hij had belangstelling voor vogels, maar wilde ook een winstgevende exploitatie.
Een rigoureuze ontginning in 1906 betekende het einde van de duinen waaraan De Bol zijn naam dankte. Daarna brak tijdens het bewind van de familie Koning uit Oosterend een periode aan waarin in het gebied De Bol eieren rapen niet was toegestaan. Bij de bedrijfsvoering werd zoveel mogelijk rekening gehouden met broedvogels en waarbij – nieuw voor Nederland – niet werd gejaagd. Tijdens de jaarvergadering van Vogelbescherming in 1933 noemde secretaris Jan Drijver De Bol het eerste winterreservaat voor vogels in Nederland. Een vroege vorm van wat nu agrarisch natuurbeheer wordt genoemd of – natuurinclusieve landbouw.
In 1937 kocht de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten een gedeelte van dat gebied, in 1956 Drijvers Vogelweid De Bol gedoopt. Op de tot dan toe marginale gronden in Het Noorden ontwikkelden zich na de ruilverkaveling moderne boerenbedrijven. Zoals boerenbedrijf De Bol, generaties lang bestierd door de familie Vlaming, uitgebouwd tot een groot en modern boerenbedrijf.
Een kavelruil in 2015 maakte de weg vrij voor Marco Vlaming om nabij De Waal een nieuw bedrijf op biologische basis te realiseren, voor Natuurmonumenten ging de meer dan een eeuw oude wens in vervulling om het hele gebied De Bol als natuur in te richten.
Het graafwerk is achter de rug en op de plek van boerderij De Bol wordt nu gebouwd aan een familiehuis met recreatief opstal ten dienste van getalenteerde kunstschilders.
"De Bol op Texel" is in beperkte oplage voor €25,- te koop in Het Open Boek. Schrijfster Wilma Eelman signeert haar boek daar zaterdag 25 mei van 10:30 tot 12:30 uur.