Herdenking afgesloten met kranslegging

5 mei 2017, 08:45 Divers

Op Texel zijn donderdag meerdere herdenkingen gehouden. 

's Morgens herdacht de schooljeugd oorlog en vrijheid bij de plechtigheid Adopteer een Monument, 's Middags was een plechtigheid op de Georgische begraafplaats en 's avonds een bijeenkomst in de Burght en werden daarna kransen gelegd bij monument De Goede Herder op de Algemene Begraafplaats. 

In De Burght haalde Harry de Graaf herinneringen op aan de Tweede Wereldoorlog en vertelde Nettie Jongejan over haar ervaringen als kind, toen ze een Amsterdammertje in huis kregen. Jetske Schröder heette het meisje. "Die eerste dag dat Jetske bij ons was aten wij hutspot uit de gaarkeuken. Voor Jetske hadden we speciale dunne jus gemaakt anders zou ze het niet kunnen verdragen. Jetske kreeg het logeerbedje toegewezen en we moesten aan elkaar wennen. Jetske kreeg natuurlijk veel aandacht en dat vond ik weer niet zo leuk." 

Er was veel belangstelling voor de herdenking in de Burght en voor de kranslegging. In de Burght lazen kinderen van basisschool Stella Maris gedichten voor en herdacht ook burgemeester Uitdehaag de slachtoffers. "Slachtoffers van de strijd voor vrijheid zijn niet slechts gevallen voor uw en mijn individuele vrijheid. Zij vielen voor 'het wel kunnen zijn wie je bent' en 'respect voor het standpunt van de ander', ofwel: deze én nog vele andere noodzakelijke uitgangspunten voor vrijheid. Laat de slachtoffers op 4 mei en daarna, niet voor niets gevallen zijn. Vrijheid geef je door, door iedere dag stil te staan bij en te handelen naar de noodzakelijke randvoorwaarden voor vrijheid. Op 5 mei hoort daar dán het vieren van de vrijheid bij."

Hieronder de volledige toespraken

Amsterdammertjes op Texel

Voor westelijk Nederland was de Hongerwinter van 1945 een gruwelijk slot van de oorlog. Het transport van voedsel naar de steden in Noord- en Zuidholland lag gedurende zes weken nagenoeg stil. Er waren diverse oorzaken, zoals de spoorwegstaking waartoe de Nederlandse regering in Londen had opgeroepen en de reactie daarop van de Duitse bezetters. Er was geen verbinding meer met het bevrijde zuiden maar ook niet met het oosten. Rivieren en IJsselmeer waren dichtgevroren. De Duitsers hielden de bruggen en de Afsluitdijk gesloten en weigerden transportvergunningen. De laatste helft van de winter van 1944-1945 was uitzonderlijk streng maar omdat de aanvoer van steenkool vanuit Limburg was afgesneden ontstond een groot gebrek aan brandstof. Honger en kou vormden een dodelijke combinatie. Niet minder dan 20.000 Nederlanders kwamen daardoor om het leven.

Veel stedelingen trokken naar het platteland en probeerden bij boeren voedsel te kopen. Dat waren de beruchte hongertochten. Mensen die familie of kennissen hadden op het platteland kregen soms eten toegestuurd. Ook vanaf Texel zijn honderden voedselpakketten met de beurtschipper of op andere manieren naar de steden gegaan. Bekend is het verhaal van Doortje Schrama (tante Door) uit Den Burg die zelf op de fiets naar Amsterdam ging om bij kennissen eten te bezorgen.

Vooral kinderen waren het kind van de rekening, letterlijk. Er waren diverse initiatieven om hongerende kinderen onder te brengen bij gastgezinnen in Noord-Holland, Groningen en Friesland. Het Rode Kruis, de kerken en het Leger des Heils waren daarbij betrokken maar ook Duitsgezinde en dus 'foute' organisaties zoals de Winterhulp Nederland en de Nederlandse Volksdienst die als overkoepelend orgaan fungeerde. Rond 50.000 kinderen hebben van deze gelegenheid gebruik kunnen maken. Naar verhouding kwamen veel kinderen op Texel terecht, ongeveer 600, de meeste rond de 12 jaar oud.

Aan gastgezinnen was geen gebrek. Dat bleek toen de NSB burgemeester Rijk de Vries in de Texelse Courant van 3 februari 1945 de oproep deed om kinderen uit Amsterdam of andere steden in hun gezin op te nemen en daarbij de vereiste medewerking kreeg van de Inselcommandant. In dezelfde krant werd opgeroepen om voedselpakken samen te stellen voor transport naar de steden.

Wie een kind wilde opnemen moest zich melden in het raadhuis. Alle kinderen werden vooraf gecontroleerd op tbc en andere besmettingen.

10 maart 1945 was het 1e georganiseerde transport van kinderen. De Teso stelde hiervoor belangeloos de stoomboot 'Marsdiep' beschikbaar met de klipper de 'Twee Gebroeders' op sleeptouw. Via het Noord-Hollands kanaal werden de kinderen opgehaald achter het Centraal Station. Niet alle kinderen hadden vergunning, ouders zetten ook 'op goed geluk' hun kinderen aan boord. Voor deze kinderen was geen opvangplek geregeld, zij bleven op de Groeneplaats en andere afhaalpunten staan maar al gauw kregen ook die onderdak van Texelaars die zich spontaan meldden. De gastouders hadden instructies gekregen over het eten voor de kinderen, ze waren niets meer gewend en konden lang niet alles meer verdragen.

De kinderen kwamen uit alle lagen van de bevolking, de bewering dat het alleen om kinderen uit NSB gezinnen ging klopt niet. Er waren alleen geen joodse kinderen want de Duitsers verboden elke vorm van hulp aan Joden. Bovendien waren veel joodse families toen al naar de vernietigingskampen afgevoerd. Katholieke kinderen leken iets oververtegenwoordigd, dit zou kunnen door de actieve rol van de pastoors. De pleegouders waren ook van alle politieke en kerkelijke kleur. NSB burgemeester Rijk de Vries nam ook twee kinderen in huis.

Op Texel verliep alles tot 6 april redelijk rustig, wel waren er toen veel mannen weggevoerd naar Assen om er te werken. Oudere kinderen hielpen daarom wel mee op de boerderij waar ze logeerden. Het contact met Duitse soldaten was meestal goed.

Ik ben Nettie Jongejan en in 1945 woonde ik samen met mijn ouders en oudere zus in Den Burg, Waalderstraat 29. Ik was 12 jaar in 1945 toen ons gezin het Amsterdammertje Jetske Schröder kreeg toegewezen. Mijn moeder ging naar De Groenplaats om Jetske op te halen.

Die eerste dag dat Jetske bij ons was aten wij hutspot uit de gaarkeuken. Voor Jetske hadden we speciale dunne jus gemaakt anders zou ze het niet kunnen verdragen. Jetske kreeg het logeerbedje toegewezen en we moesten aan elkaar wennen. Jetske kreeg natuurlijk veel aandacht en dat vond ik weer niet zo leuk.

Ik nam Jetske mee naar de lagere school die was ondergebracht in het Sint Janshuis in de Molenstraat, de latere Witte Burcht. Wij speelden in de Waalderstraat en Jetske was erg bij de hand, echt een kind uit de grote stad!

Zo werd zij opgenomen in ons gezin en wij namen haar overal mee naartoe en alles ging goed tot 6 april 1945, het begin van de Russenoorlog.

Mijn vader had die dag wat opgevangen bij zijn werk en zei tegen mijn moeder: "Maartje, het wordt vandaag donderen".

We hadden net het middageten op. Op tafel stond het geldkistje dat mijn moeder uit voorzorg uit de kast gehaald had om mee te nemen.

Toen brak de beschieting van Den Burg los. Ineens moesten wij weg uit huis, zo overhaast dat mijn moeder alleen wat jassen van de kapstok kon meenemen. We moesten allemaal op een platte boerenwagen plaatsnemen, samen met de andere bewoners uit de straat.

We vluchtten naar De Waal en iedereen werd op een bepaald adres afgezet. Wij kwamen terecht op De Bomendiek, het allereerste huis met een trapje naar beneden bij de fam. Kikkert. Daar woonde een zus van mijn moeder tante Pauline en oom Klaas en zoon Paul (later Lange Paul). Daar schuilden wij en Jetske was natuurlijk ook bij ons. Die zelfde dag kwamen wij midden tussen de vechtende Duitsers en de Georgiërs in te zitten. Er werd ook zwaar geschut ingezet met granaten. Wij schuilden in de gang (de kast in de kamer was al in brand geschoten!) Later zijn we met z'n allen naar de kelder gegaan. Een granaat ketste op het trapje af en het werd stikke donker in de kelder. Daarna werd het stil heel stil…

Plotseling riep vader "allemaal eruit" en we liepen onder De Waal langs voorbij de kerk die in brand was geschoten en langs de school richting Oudeschild. We kwamen terecht in De Veen halverwege Oudeschild bij de oudste zus van mijn moeder. Daar zijn wij 's-nachts gebleven. In het hooivak lagen meerdere mensen uit Den Burg te schuilen. Mijn moeder kon goed organiseren en hielp bij het eten.

De volgende dag ging mijn vader polshoogte nemen in Den Burg. Toen hij terugkeerde vertelde hij wat er was gebeurd. Het maakte bij mij grote indruk mijn ouders zo verdrietig en radeloos te zien over de vele vernielingen en doden die in Den Burg gevallen waren. Daags daarna gingen wij terug naar De Waalderstraat en het geldkistje stond nog op tafel!

Op 16 en 23 juni 1945 waren er weer transporten terug naar Amsterdam. Deze transporten zijn door het Rode Kruis verzorgd. Zo ook ging Jetske Schröder weer terug naar Amsterdam- West. Een aantal ouders heeft contact gehouden met het gastgezin op Texel en sommige 'Amsterdammertjes' hebben Texel hun hele verder leven bezocht. Sommige ouders hebben geen contact meer gezocht, eerst waren ze er niet toe in staat en later durfden ze niet meer omdat ze zich schaamden omdat de NSB ook in de organisatie zat of omdat ze al zolang niets van zich hadden laten horen.

Na de oorlog is de moeder van Jetske bij mijn ouders thuis geweest om ze te bedanken en we hebben altijd goed contact gehouden. Ook met Jetske heb ik nog steeds contact. Ook bij de begrafenis van mijn moeder en bij mijn trouwen was Jetske te gast.

Zo maakten de Amsterdammertjes op Texel de Russenoorlog mee. De kinderen in het Noorden en in Den Burg hadden hier het meest mee te maken. Er zijn in totaal 5 Amsterdammertjes omgekomen en enkele tientallen (zwaar) gewond. Het eerste slachtoffer was een Rotterdams meisje dat omgekomen is toen het huis van de manufacturenzaak Moerbeek in de Parkstraat door een granaat getroffen werd. Johan Moerbeek en zijn vrouw raakten zwaar gewond  en overleden later  zodat hun zoontje als wees achterbleef en later opgroeide bij zijn oom en tante.

Sommige kinderen schreven hierover naar huis maar omdat hun ouders hier niets van wisten maakten deze brieven niet veel indruk. Toen de kinderen weer thuis waren was er ook vaak weinig gehoor voor hun verhalen, overal was wel wat en de kinderen moesten niet zeuren: zij hadden immers geen kou en honger geleden. Sommige kinderen hadden wel erg veel meegemaakt ze moesten vluchten en zagen karren vol dode soldaten langsrijden….

Dit alles doet mij weer denken aan de vreselijke beelden op TV van de huidige vluchtelingen uit Syrië. Deze mensen gaan ook door een hel en moeten ook geholpen worden. Twee gevluchte jongens uit Damascus reisden helemaal naar Calais om naar Engeland te vluchten. Zij kochten wetsuits en wilden naar Engeland zwemmen maar verdronken onderweg allebei. Eén van die jongens spoelde op Texel aan en kreeg hier een graf. Ik heb bloemen op zijn graf gelegd en bezoek het graf regelmatig. Ik zeg altijd:" op deze mannen wacht altijd een moeder".

(Voordracht van Harry de Graaf en Nettie Jongejan bij de herdenking

in Den Burg op 4 mei 2017)

Hoe geef je vrijheid door?

Het herdenken van oorlogsslachtoffers…ieder jaar weer staan we stil bij eenieder die is omgekomen in oorlogssituaties. Niet alleen bij de gevallenen in de WOII, maar ook bij al diegenen die na die tijd zijn omgekomen.

We herdenken uit respect voor hen. Uit respect voor het feit dat ze omkwamen in de strijd voor vrijheid.

Toch heb ik wel eens gedachten wat vrijheid nu eigenlijk betekent? En, wat gaan we in dat licht op 5 mei vieren en waarom staan we dan vandaag op 4 mei stil bij de slachtoffers?

Vrijheid zou kunnen duiden als een soort van recht op een vrij en onbezonnen leven. Doen en laten wat je graag wil. Roepen, ja, soms schreeuwen wat je maar wil. Alles krijgen wat je hartje begeert en het nergens ervaren van beperkingen daarin.
Maar is dát wel wat vrijheid is? Toegegeven, het geschetste beeld is leuk voor je eigen vrijheid, maar wat betekent dat dan voor een ander…Is het niet zo dat de eigen vrijheid die iemand heeft, per definitie al leidt tot inperking daarvan van de ander? Ofwel: we beïnvloeden elkaars vrijheden en dus ook restricties.

Dames en heren, ik ben van mening dat we te weinig spreken en denken over de betekenis van vrijheid. Niet perse of alleen hier op Texel, maar in het algemeen. Naar mijn idee is er te weinig aandacht voor de noodzakelijke uitgangspunten, die maken dat vrijheid voor iedereen, blijvend gegarandeerd kan worden.

Vrijheid gaat naar mijn mening alleen samen met verantwoordelijkheid daarmee om te gaan. Vrijheid is niet vanzelfsprekend. Vrijheid voor iedereen betekent regelmatig verantwoordelijkheid nemen én ruimte geven aan de ander, soms juist ten koste van individuele vrijheid. Vrijheid voor iedereen betekent altijd met respect met een ander en diens mening omgaan. Elkaar in de waarde laten biedt immers de beste garantie voor het beste beider vrijheden...

De tijd waarin we leven laat zien dat de vrijheid regelmatig op de proef wordt gesteld. Leiders van staten als Rusland, Hongarije, Polen en Turkije maar ook de VS waar ruimte geven aan anderen en respect hebben voor andere meningen, onder druk staat of dat dreigt te komen. In een aantal landen waar verkiezingen worden gehouden binnenkort, bestaat het risico dat het diezelfde kant uitgaat.

Het is te snappen dat mensen en wellicht steeds meer mensen, angstig worden van aanslagen in of buiten hun land. Na enkele decennia van relatieve rust in Europa, lijkt het erop dat die voorbij is. De grote vraag is wat het juiste antwoord moet zijn op die toegenomen spanningen. Ook ik reageer in eerste instantie boos, machteloos op aanslagen, die eigenlijk ook niets anders zijn dan een aanval op het willen geven van ruimte aan anderen of het respecteren van een andere mening. Maar of dan het inperken van de vrijheden het antwoord is??
Wat er naar mijn idee mis gaat, is dat de aanval op de vrijheid door de aanslagen eenzelfde aanval daarop is als die van leiders die stoppen met geven van ruimte aan anderen en ervoor zorgen dat mensen geen respect voor andere meningen meer hebben. Natuurlijk kan je niet argeloos toekijken hoe met geweld de aanval op de vrijheid soms wordt uitgevoerd, maar net zomin kan je wat mij betreft argeloos toekijken hoe onder het mom daarvan, beginselen van een rechtstaat overboord gegooid worden. Wat wél nodig is, is stilstaan bij wat vrijheid is en daar betekenis aan geven.

Slachtoffers van de strijd voor vrijheid zijn niet slechts gevallen voor uw en mijn individuele vrijheid. Zij vielen voor 'het wel kunnen zijn wie je bent' en 'respect voor het standpunt van de ander', ofwel: deze én nog vele andere noodzakelijke uitgangspunten voor vrijheid. Laat de slachtoffers op 4 mei en daarna, niet voor niets gevallen zijn. Vrijheid geef je door, door iedere dag stil te staan bij en te handelen naar de noodzakelijke randvoorwaarden voor vrijheid. Op 5 mei hoort daar dán het vieren van de vrijheid bij.
 

Burgemeester Uitdehaag, 4 mei 2017

Gedichten, gemaakt en voorgedragen door leerlingen van de basisschool Stella Maris

Lena Holleman

Vrijheid

Mooie gedachten

Leven zonder oorlog

Een leven zonder pijn

Vrede!

Rosa Dros

Oorlog

Joden en homo's

Zigeuners en onderduikers

Ze konden niemand vertrouwen

Oorlog

Sil van de Ree

Vrijheid

Is leven

Is je mening uiten

Zeggen wat je wilt

Vrede

Rui Hemelrijk

Angst

voor executies

en voor bombardementen

van de Duitse jagers

hopend op de komende bevrijding

angst.

Maartje Brans

Als ik aan de oorlog denk

Dan denk ik aan:

pijn

en

aan verdriet.

Als ik aan oorlog denk

Dan denk ik aan

dood

en aan

bederf.

Maar ik wil niet aan oorlog denken

Want

Vrede is

Vrijheid en blijheid.

Gedichten, gemaakt en voorgedragen door leerlingen van OSG De Hogeberg

Helden (Valerie Witte)

Het is soms maar moeilijk voor te stellen,

wat zij hebben moeten doorstaan,

niet alleen voor hun zelf, maar ook voor een ander.

Het is soms maar moeilijk voor te stellen,

alles achter moeten laten,

zo veel strijd….

Het is soms maar moeilijk voor te stellen,

Wat zij wel niet allemaal hebben moeten doorstaan.

Nagedachtenis in de toekomst (Marije Witte)

Er hebben mensen voor ons gestreden,

daarom hebben zoveel mensen voor hen gebeden.

Zij hebben hun leven voor ons gegeven,

daarom herdenken wij hun bij deze

Er zijn mooie en slechte herinneringen,

maar allemaal horen ze bij elkaar,

deze herinneringen maken jou waar.

Deze mensen hebben voor het land gestreden,

een goede daad verricht met hun leven.

Het was een slechte tijd, maar wij kunnen er een goede tijd van maken,

met onze harten bij elkaar.

Hierbij herinneren we ons de mensen die ons hebben beschermd.

Er zijn ook veel mensen die pijn hebben geleden,

door keuzes van mensen.

Mensen die een slechte keuze hebben gemaakt.

Mensen die niet wisten wat ze deden.

Maar wij, hier en nu, kunnen een goede toekomst tegemoet,

door dat zij voor ons hebben gestreden.

Dezelfde fout (Isis Krouwels)

De tweede wereldoorlog was zwaar,

het is haast onvoorstelbaar,

alle honger die is geleden,

alle mensen die zijn overleden.

De pijn van het verliezen,

niemand die daar voor zal kiezen.

Nee, dat zal niet meer gebeuren,

en toch moet ik betreuren.

Hoe je het ook wendt of keert,

er is weinig van de geschiedenis geleerd,

Waarom is er zoveel haat?

De vrede hangt aan een zeiden draad.

Oorlog is er nog steeds,

het is zoiets wreeds.

De onschuldigen worden slachtoffer,

En pakken dan ten einde raad hun koffer.

Ze vluchten naar het buitenland,

En dan zijn ze ineens migrant.

Ze zijn niet welkom, wordt gezegd,

en waar moeten ze dan terecht?

Ze zijn al zoveel kwijt,

dan ook nog die politieke strijd.

Geef deze mensen een kans,

en maak niet weer dezelfde fout!

De Joden werden vroeger ook als slecht beschouwt.

Toen werden de Joden zelfs gehaat,

dit had gevolgen van een groot formaat.

Miljoenen mensen werden vermoord.

Het is gewoon gestoord.

Iedereen wil in vrijheid leven,

dit is ook waar wij naar streven.

Maar wat moeten we doen?

Laten we proberen,

om naar de geschiedenis te kijken en te leren.

Tegen haat is niets te beginnen,

maar de liefde kan wel winnen.

Ga elkaar weer tolereren,

dan zal de liefde regeren!