Identiteit verzonnen vlot dat blijft drijven

Lodewijk Dros houdt in essay "Echt Tessels" de Texelse identiteit tegen het licht

De voorstelling liep ten einde. Ik zette een liedje in, op muziek van Leonard Cohen maar in mijn zangerige moedertaal. Terwijl ik het Tessels Halleluja zong, zag ik de reactie van het publiek. 'Een ontroerend slot', oordeelde de Texelse Courant daags erna. Ik was zelf ook verrast door de emotionele reactie van al die Texelaars, wier gevoelens doorgaans schuilgaan achter hoekigheid.

Zo begint "Echt Tessels", het essay dat Lodewijk Dros schreef voor de bundel "Dag lief fijn eiland", waarin hij de Texelse identiteit tegen het licht houdt. Een ode aan het eiland van boeren en vissers uit zijn jeugd, waarin hij de ontwikkeling tot toeristische monocultuur met argwaan én optimisme beziet. Vooruitlopend op de presentatie zaterdag een bloemlezing uit het stuk.

"Het was de taal die het 'm deed: het Tessels dialect waarin het tweehonderdkoppige publiek was grootgebracht, maar dat in onbruik is geraakt. Onverhoeds raakt de streektaal even een snaar.

Mijn vader had een stuk of twintig koeien, Fries stamboekvee met namen; de snelste heette Zatopek, mijn favoriete koe was de flegmatieke Reina. Een romantische boerderij van het soort dat niet paste in de landbouwpolitiek van Sicco Mansholt; hij ruilverkavelde het land en schrapte de helft van alle Europese boeren.

De visserscultuur van de andere kant van mijn familie verging het niet beter. Op een winderige zomermiddag fietste ik een paar jaar geleden richting Oudeschild, waar mijn broer Peter werkte. In de winter zat hij niet op de kotter, maar werkte hij op het land. Peter deed wat onze families (Vlaming, Dros, Keijser, Bremer, Eelman) al eeuwen doen: hij is een economische amfibie. Maar niet alles is wat het lijkt. Zijn werk in de agrarische sector was niet op een boerderij, maar op een manege. Na de komst van de tractor was het paard eerst van het land verdwenen, maar het kwam als hobbydier zo sterk terug dat het platteland verpaardde.

Ook een andere ingrijpende verandering kwam van de overkánt. Het begon een eeuw geleden met wat seumerfeugels, aangestoken door het natuurenthousiasme van Jac P. Thijsse. Daarna, nog vóór de oorlog, kwamen er 'nieuwe vreemdelingen', die het strand opzochten, schrijft K. Norel. Texelaars zagen het hoofdschuddend aan. "Deze vreemdelingen klauterden duin op, duin af, wat dodelijk vermoeiend was, of ze lagen hele dagen bijna naakt op het strand, wat lui en onfatsoenlijk was. Het gekste was: ze kropen in zee. Zelfs vrouwen deden dat."

Ze kwamen vanaf eind jaren zestig ook naar het Lageveld, de kop-hals-rompboerderij waar ik geboren ben. Wat nu B&B heet, was toen 'Logies met ontbijt', een welkome aanvulling op de inkomsten. Vooral Duitsers ('Zimmer frei') kwamen eropaf, je herkende ze aan hun wastafel­gebruik, waar ze talloze smeerseltjes op uitstalden, terwijl wij niet meer kenden dan Nivea en spenenzalf. Ze douchten dagelijks, terwijl wij eens per week een forse schoonmaakbeurt kregen.

Sinds de jaren zeventig wemelt het van de nieuwe streekproducten. Het spoor terug laat zich makkelijk volgen in de blaadjes van de VVV. In 1946 zijn alleen het landschap en het rustige levensritme typisch Texels. Twintig jaar later raadt het toeristenbureau aan een 'delicatesse' mee naar huis te nemen. Er zijn welgeteld twee opties: schapenzuivel en 'een enkele koeksoort'. In 1997 is het assortiment spectaculair uitgebreid. Naast een wonderbare koekvermenigvuldiging wemelt het van de drankjes die vaak op eeuwenoude receptuur bogen (Texelse Jenever, sinds 1782). Afgelopen zomer kreeg ik een voorlopig eindpunt van deze productenwoekering in handen geduwd, een brochure vol 'Echt Texelse' producten. Het is makkelijk om, zoals ik ooit deed, neer te kijken op al die neotexelse verlakkerij. Maar ik zag ook dat mijn broer aan boord van de kotter Juttertje schonk, een kruidenbitter bedacht in de jaren zeventig.

De vraag fan wie bee je d'r ien? heeft veel van zijn kracht verloren. Maar dat 'Echt Texels' blijft trekken, hoe nieuwerwets die producten ook zijn. Die spullen zijn, aldus top-antropoloog Rob van Ginkel, die een tijd op Texel woonde, een bron van trots, van chauvinisme zelfs. Ik herken dat niet zo, maar hij zal het wel weten. Identiteit is een bij elkaar verzonnen vlot waar je op klimt en dat nog blijft drijven ook.

Texelaars zwerven ergens tussen schijn en wezen, tussen identiteit (die niet meer hun economische activiteit weerspiegelt) en imago. Gesomber over het verval van tradities klinkt al twee eeuwen, maar Texelaars hebben altijd iets nieuws eigens bedacht, wat ze vervolgens net zo lang voor oud verslijten dat ze het gaan geloven. Het bewijst de kracht van hun traditie, die, zoals levende tradities altijd doen, verdampt, versteent en vernieuwt. Het skuume is verdwenen cultuurgoed, al hebben een paar van mijn neven nog geprobeerd het nieuw leven in te lazen. Bijna verdampt is de koekeboom, de panda onder de lokale gebruiken, zo zeldzaam dat de Texelse Courant ervoor uitrukt als er nog een wordt aangetroffen. Maar er groeit ook steeds wat nieuws.

Het land blijft beploegd, de vis aangeland, maar door weinig handen. Het is een definitief vaarwel van een cultuur. Ik hoor die stille revolutie op de jarigheid. Niemand rept over besommingen en lammerij. Geen kind droomt nog van kuilgras of kombuis. Zeker driekwart van de Texelse bevolking leeft van het toerisme. Dus schreef ik een paar jaar geleden in een plaatselijk blaadje dat het tijd werd om de Bronzen Badgast op te richten, in badplaats De Koog, ter ere van de gulle toeristen. Laten Texelaars iets voor hen terugdoen, opperde ik bij wijze van grap, kunnen ze meteen wennen aan het idee dat toerisme deel is van hun identiteit. Ze kennen tenslotte ook een Landbouwdag en Visserijdagen.

Het Boerenommetje, het kronkelweggetje door de weilanden, is opnieuw aangelegd om de rampspoed van Mansholts ruilverkaveling uit te wissen. Richting de dijk grazen zwartbonte koeien. De schonkige reuzen geven twee keer zoveel melk als Reina en Zatopek. Mijn opa en oma hebben hierlangs gekuierd richting Oost, toen ze nog niet eens ouders waren. Ik stel me zo voor dat ze achter tuuntje gaan benne, elkaar bemind hebben. Tussen de nieuwgeplagde tuunwallen loop ik in hun voetspoor. Dat is helemaal waar, maar ik weet dat het tegelijk mijn façade is. Ik volg de lijn der geslachten. Maar als ik eerlijk ben, en dat kost me moeite, dan zie ik mezelf wandelen over een met subsidie teruggebouwd paadje, een telg die een heel ander leven leidt.

Boekpresentatie

"Dag lief fijn eiland" wordt zaterdag 15 april van 15.00 tot 16.30 uur gepresenteerd in Het Glazen Huis, omlijst door een klein literair festival. Gratis toegankelijk, met sprekers als Maarten van Rossem, Lodewijk Dros, John Jansen van Galen en Frits van Exter.

Lodewijk Dros.