In en rond de vuurtoren werd hevig gevochten.
In en rond de vuurtoren werd hevig gevochten.

Dit artikel is geschreven door
Gerard Timmerman

Gerard Timmerman, verslaggever Texelse Courant.

70 jaar geleden: de Russenoorlog

Divers

In onze vervolgserie over de Russenoorlog die 70 jaar geleden op Texel woedde nu de gebeurtenissen van 13 tot en met 27 april 1945.

In de tweede week van de Russenoorlog worden de Georgische opstandelingen steeds verder teruggedrongen. De Duitsers hebben veel extra manschappen en zwaar geschut naar het eiland overgebracht. De Georgiërs, veelal scherpschutters, vechten echter tot de laatste snik.

Vrijdag 13 april 1945

De Duitsers hebben de grote aanval op polder Eierland geopend, waar het gros van de Georgiërs zich heeft teruggetrokken. Vanaf de Ruigendijk trekken Duitse troepen de polder in, ondersteund door machinevuur. Toch gebeurt het meer dan eens dat de Duitsers zware verliezen lijden. Honderden soldaten die de 'Russen' wel eens mores zouden leren, sneuvelen of raken gewond. Vliegveld Vlijt met omliggende bunkers is een bolwerk van de Georgiërs. De Duitsers zetten alles op alles om het vliegveld te veroveren. Van verschillende kanten, zelfs vanaf Vlieland, wordt Vlijt beschoten. Weer vliegen verschillende boerderijen in de omgeving in brand, gebouwen op het vliegveld storten in. Rond drie uur in de middag gaat de Duitse infanterie tot de aanval over. Door witte lappen om hun linkerbeen onderscheiden zij zich van de Georgiërs, die dezelfde uniformen dragen.

Zat. 14 – di. 17 april 1945

De Duitsers blijven het vliegveld voortdurend onder vuur nemen. Zij hebben een grote overmacht en de Georgiërs beginnen met het ontruimen van Vlijt. Pas op 16 april zullen ze het vliegveld volledig opgeven. De gevechten in de Eierlandse polder zijn hevig. De Duitsers beschieten boerderijen waarvan zij vermoeden dat Georgiërs zich er schuilhouden. Ook De Cocksdorp wordt beschoten. De Georgiërs trekken zich terug en voegen zich bij hun kameraden rond de vuurtoren, het laatste bastion dat zij nog in handen hebben. Hun kansen lijken nu definitief verkeken. De Duitsers nemen de tijd om de vuurtoren geheel te omsingelen. De noordbatterij, die gedurende de hele opstand in Duitse handen is gebleven, wordt versterkt, zwaar geschut aangevoerd. Door de mijnenvelden rond de vuurtoren is er nog maar één toegangsweg beschikbaar. De 110 Georgiërs bij de vuurtoren maken zich op voor de laatste slag.

Vrijdag 20 april 1945

De strijd om de vuurtoren duurt twee dagen. Een kleine groep weet 's nachts door de linies te breken en zo te ontsnappen. De overige Georgiërs verdedigen de vuurtoren met hun leven, zij vechten tot de laatste kogel. Liefst bewaren zij deze voor zichzelf, of springen ze van de toren om niet levend in Duitse handen te hoeven vallen. De 59 gevangen genomen Georgiërs moeten een massagraf graven en worden geëxecuteerd bij Buitenzorg. Overlevenden verspreiden zich.

Hoewel de Duitse troepen, vierduizend man sterk, het eiland hebben heroverd en de Georgiërs bij de vuurtoren hebben verslagen, is de Russenoorlog nog niet afgelopen.

Zaterdag 21 april 1945

De ontkomen opstandelingen hebben zich verstopt in bossen, in de mijnenvelden of zijn ondergedoken bij Texelaars. De Duitsers besluiten heel Texel systematisch uit te kammen. Tussen zondag 22 en donderdag 26 april voeren zij een verbeten klopjacht uit. In een linie, gewapend met honden en vlammenwerpers, trekken ze met zo'n tweeduizend man over het eiland. Ze waarschuwen de bevolking opnieuw: op het helpen van Georgiërs staat de doodstraf en het in brand steken van het huis. Elke Georgiër moet worden gemeld. Toch helpen veel inwoners de 'Russen', door hen voedsel te geven en soms te verbergen. Ook medische hulp wordt geboden. Veel Georgiërs houden zich schuil in ondergrondse holen. 's Nachts komen zij voedsel halen bij boerderijen, of brengen Texelaars eten naar ze toe.

Maandag 23 april 1945

Samen met negen soldaten zit de Georgische leider Loladze verborgen op boerderij Plassendaal in de hoek van polder Waalenburg. De Duitsers omsingelen de boerderij en schieten hem in brand. Loladze en enkele medestrijders overleven de brand en verbergen zich in de kelder. De Duitsers houden de brandende boerderij omsingeld. Als Loladze en een kameraad proberen te vluchten, worden zij doodgeschoten in een greppel. Twee dagen later, op 25 april vragen de Duitsers om uitlevering van de Georgiërs en met name Loladze. Zij weten dan nog niet dat Loladze al dood is.

Do. 26 en vr. 27 april 1945

Na 26 april zijn er eigenlijk geen oorlogshandelingen meer op Texel. De Georgische strijders houden zich schuil en wachten af. Af en toe komt het nog tot confrontaties tussen Georgiërs en Duitsers. Zo schiet Artemidze, politiek leider van de Georgiërs, twee Duitse soldaten dood en pikt hun fiets in. Ook doen Georgische soldaten samen met het Texelse verzet een poging om in te breken bij een Duitse opslagplaats van voedsel en munitie. De poging mislukt. De familie Halsema aan het Gerritslanderdijkje voorziet vele Georgiërs van voedsel. Zelfs hun varken wordt geslacht. Verschillende verzetsstrijders zitten er ondergedoken, Artemidze voegt zich bij hen. Op 27 april komt ook voorman Congladze naar huize Halsema, vanaf dat moment het illegale 'bataljonshoofdkwartier'.

Tekst: Frans Hopman, met dank aan Arnold van Bruggen. Foto Luchtvaart- en Oorlogsmuseum Texel.

De podcast van 28 maart 2024.
Podcast Texel deze Week 28 maart 2024 Algemeen 9 uur geleden
De kust bij paal 9 eind vorig jaar.
Inloopbijeenkomst onderzoek zuidwestkust Texel Algemeen 27 mrt, 11:00 1
Afbeelding
Diabetes Challenge 2024, wandelen om gezond te worden en te blijven Algemeen 27 mrt, 09:06
Afbeelding
Op zoek naar een leuke uitdaging?? Vacatures 26 mrt, 16:27 2
De schrijvers bij Bunker Texla.
Kennismaken met de Texelse geschiedenis Algemeen 26 mrt, 12:30 1
Afbeelding
Kunstlezing over Frans Hals bij Artex Cultuur 26 mrt, 10:15
Kikker
Kikker komt op bezoek in de bieb Algemeen 25 mrt, 20:11
Afbeelding
Tevoko-toernooi naar De Koog Sport 25 mrt, 14:30 3